بهبود پورتال

راهکارهای گسترش مکانیزاسیون عملیات بانکی و بانکداری الکترونیک مطالعه موردی بانک کشاورزی

مجید اموری سرابی

فرزاد اسکندرزاده یزدی

واژه های کلیدی:

بانکداری الکترونیک- خودپرداز- پایانه های فروش- بستر ارتباطی داده ای- سوئیچ بین بانکی

چکیده

امکان انجام عملیات مطمئن بانکی بصورت الکترونیک و از راه دور همیشه بعنوان مهمترین پیش فرض و نیاز تجارت الکترونیک و عامل اصلی بازدارنده گسترش آن در کشور مطرح بوده است. با درک این نیاز و به دور از تبلیغات گسترده، سالیان چندی است که نظام بانکی کشور فعالیتهای زیربنایی مهمی را انجام داده است که زمینه لازم را برای حرکت بسوی بانکداری الکترونیکی بنحوی که بتواند پاسخگوی تقاضاهای تجارت الکترونیک و دادو ستدهای داخلی باشد ایجاد خواهد نمود. این مقاله با برشمردن مراحل چندگانه حرکت چندین ساله بانک کشاورزی در اتوماسیون عملیات بانکی خود، سرعت بخشیدن در ارائه خدمات به مشتری و ایجاد کانالهای جدید ارائه خدمات، پیشرفتهای حاصله در این زمینه را ارائه نموده و با مقایسه آنها با وضعیت کاربرد فناوری اطلاعات در بانکهای سایر کشورها مواردی را که توسعه آنها ساختار مورد نیاز تجارت الکترونیک را ایجاد خواهد نمود و از طرف بانک در دست اقدام می باشد ارائه می نماید. همچنین با مقایسه آن دسته از عملیاتی که اتوماسیون آنها استفاده از بانکداری را برای مشتریان آسانتر و مطلوبتر نموده، با عملیاتی که مکانیزه شدن آنها عمدتاً منجر به تسهیل گردش کار بانکی شده است، اولویت های اتوماسیون بانکی جهت رسیدن به اهداف بانکداری الکترونیک نامبرده مشخص شده است.

مقدمه

بانکداری الکترونیک در طی سالیان متمادی مسیر گسترش خود را در کشورهای پیشرفته طی نموده و با ایجاد مسیرهای جدید ارتباط مشتری با بانک ، کاهش چشمگیر حضور مشتریان در شعب، بخصوص در شهرهای بزرگ را در بر داشته است. امکان انجام عملیات مطمئن برای اکثر نیازهای مشتریان از کانالهایی مانند دستگاه های خودپرداز، تلفن و پایانه های فروش در طی حدود 3 ده ه و اخیراً مسیرهای اینترنت و موبایل، مشتریان بانکها را از حضور در شعب بی نیاز نموده و طیف گسترده ای از اثرات جانبی مهم دیگری مانند کاهش نجومی حجم معاملات نقدی از یک سو و کاهش میزان رفت و آمد خودروها ، آلودگی هوا و سایر عوامل موثر در برنامه ریزی شهری از سوی دیگر را در بر داشته است.

در طی چند سال اخیر کشورهای پیشرفته دارای امکانات بانکداری الکترونیک، با گسترش فناوری اینترنت و مطرح شدن هرچه بیشتر تجارت الکترونیک بعنوان روشی برای انجام عملیات داد و ستد، در سطح مشتریان 1 خرد و کلان " و B2C 2 B2B "که به نمونه هایی از آنها در بالا اشاره شد، خود را در موقعیت ممتاز دارا بودن بستری مهم برای انجام تراکنشهای مالی خود دیده و با استفاده از این امکانات بعنوان پیش نیاز اصلی تجارت الکترونیک و تمرکز بر گسترش کاربردهای آن، به پیشرفتهای چشمگیری در توسعه داد و ستدهای الکترونیکی دست یافته اند.

به عبارت دیگر، بانکداری الکترونیک که تا کنون برای مشتری کاربردهای خاص خود را داشته است، بدون نیاز به تغییراتی عمده و بصورت موجود بعنوان مهمترین ابزار تجارت الکترونیک مورد استفاده قرار گرفته و کشورها با تخصیص منابع و زمان،به توسعه و پیاده سازی برنامه های کاربردی تجارت الکترونیک و مواردی مانند امنیت، امضاء دیجیتالی و غیره پرداخته و پایه گذار گسترش این روش معاملات تجاری شده اند. مثلاً به عنوان یک نمونه از امکانات بانکداری الکترونیک که از قبل وجود داشته و بصورت موجود در تجارت الکترونیک مورد استفاده قرار می گیرد می توان به کارتهای اعتباری اشاره نمود که سالیان متمادی در پایانه های فروش و یا از طریق تلفن بعنوان روشی برای پرداخت مصارف خود را داشته اند و امروزه در تجارت الکترونیک نیز به همان صورت مورد استفاده قرار می گیرند.

در ایران نیز گسترش و رشد نجومی فناوری اینترنت و مکانیزم های اطلاع رسانی و در نتیجه آگاهی مردم از امکانات و روشهای نوین انجام عملیات معمول ، توقعات مضاعفی را ایجاد نموده و تقاضا برای انجام داد و ستد از طریق اینترنت را به طریق غیر معمولی افزایش داده است. از طرف دیگر، با وجود توانایی های بالای صنعت نوین فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور، در هر زمان که موضوع عقب ماندگی تجـارت الکترونیک نسبت به بسیـاری از کشورها در ایران مطرح شده است، لبه تیغ انتقادات و کمبودها متوجه نظام بانکی کشور و عدم وجود بسترهای لازم بانکداری الکترونیک، بنحوی که در بالا اشاره شد بوده است. در پاسخ به این انتقادات بعضاً بجا، می توان از فعالیتهای زیربنایی مهمی نام برد که طی چند سال گذشته در بانکهای کشور انجام شده و با ایجاد بسترهای مناسب فنی، آموزشی و فرهنگی امکان متحول شدن بانکداری الکترونیک و استفاده از آن در تجارت الکترونیک، در مدت زمانی نسبتاً کوتاه و قابل قبول برای پیشرفت یکسان با داد و ستدهای اینترنتی خارجی،را بوجود آورده است.

در ادامه با ارائه جزئیات مراحل مختلف این بستر سازی در بانک کشاورزی در چند سال گذشته بعنوان یک مطالعه موردی، راهکارهای مبتنی بر مطالعات امکان سنجی و لزوم برنامه ریزی کلان و مرحله ای جهت ایجاد فضا و فرهنگ مناسب استفاده از بانکداری الکترونیکی در نزد بانک و مشتریان آن تشریح و قابلیتهای جدید بانکداری الکترونیک که در آینده ای نزدیک ایجاد خواهد شد توضیح داده شده است. از آنجا که در ایجاد امکانات جدید، الگو برداری از مدل های بانکداری الکترونیک کشورهای پیشرفته و بکارگیری تجارب مفید آنها اهمیت بسزایی دارد، در بخش بعدی مقاله با ارائه گوشه هایی از وضعیت اتوماسیون عملیات بانکی در این کشورها، خواننده با تصویری از آنچه در انتظار بانکداری نوین کشور خواهد بود آشنا خواهد شد. در همین راستا در انتها نیز شمایی از میزان سهولت انجام کار برای مشتریان که در راستای پیاده سازی بانکداری الکترونیک در بانک کشاورزی با امکانات مشابه بانکداری کشورهای پیشرفته حاصل خواهد شد، ارائه می شود.

2 -اتوماسیون عملیات بانکی در کشورهای پیشرفته

ترکیب وجود ارتباطات داده ای مناسب در طی سه ده ه گذشته ، حجم نسبتاً پایین داده ای هر تراکنش بانکی در مقایسه با داده های چند رسانه ای امروزی و همچنین بلوغ نسبی صنعت مهندسی نرم افزار و وجود نیروی فنی مناسب، عوامل عمده ای هستند که رشد و نمو متمرکز نمودن عملیات بانکی در بیش از 25 سال گذشته را در کشورهای پیشرفته رقم زده اند. متمرکز نمودن حسابها و فعالیتهای بانکی که نتیجه آن ایجاد نظام های بانکی حساب محور Account" "Based و مشتری محور "Based Customer "بعنوان جایگزین بانکداری شعبه محور "Based Branch" ، به روشی سنتی که هنوز در ایران و بسیاری از کشورها معمول است بوده، به همراه کانالهای جدید ارائه خدمات به مشتری، بیش از سه ده ه است که موجبات ارائه بسیاری از خدمات نوین بانکی، که حضور مشتری در شعبه را به نحو چشمگیری کمرنگ نموده و حجم معاملات نقدی را به نحوی نجومی کاهش داده، فراهم آورده است. از مهمترین و با سابقه ترین کانالهای جدید ارائه خدمات می توان به دستگاه های خود پرداز"ATM یا و با استفاده از پتانسیل 1 Machine Teller Automatic "اشاره کرد که با عمری بیش از 30 سال حسابهای متمرکز لحظه ای بانکی، با ارائه خدمات در خارج از شعب بانک، معابر عمومی و نقاط دور افتاده و در کلیه ساعات شبانه روز مسیر مهمی برای ارائه خدمات بانکی بوده است"1 ."توانایی این دستگاه ها در ارائه بخشهایی از خدمات شعبه به حدی بوده که با گسترش کاربردها، تنوع و تعداد آنها نیز افزایش یافته و امروزه فقط در ایالات متحده آمریکا بیش از 370 هزار دستگاه خودپرداز مورد استفاده قرار دارد"3 ." با نصب دستگاه های خودپرداز توسط بانکها در ده ه 70 میلادی، بانکهای رقیب در آمریکا به تدریج با اتصال شبکه های خصوصی خودپرداز خود به یکدیگر برای مشتریان خود امکان استفاده از خودپردازهای رقبای تجاری را در قبال دریافت هزینه هایی فراهم آوردند. این شبکه ها در اوائل کار هریک با توافق بین تعدادی انگشت شمار از بانکها و اتصال شبکه های خصوصی آنها به یکدیگر بوجود می آمد و در نتیجه تعداد نسبتاً زیادی از آنها وجود داشت که هریک از آنها پذیرای کارتهای مغناطیسی بانکهای عضو آن شبکه بود.

این شبکه ها به تدریج با توافق اعضاءآنها در یکدیگر ادغام و بزرگتر شده و به شبکه های تبادل منابع مالی الکترونیکی معروف شدند. همزمان با ادغام این شبکه ها که محدوده فعالیت هریک از آنها عمدتاً یک ایالت بود، شبکه های ملی نیز شکل گرفته و چندین شبکه مالی ملی مانند |Discover| Express American Cirrus| plus که سرتاسر آمریکا را پوشش می دادند نیز شکل گرفتند و بدین ترتیب با هماهنگی بین بانکها استفاده از دستگاه های خودپرداز و دریافت وجه نقد در هر نقطه ای از کشور امکان پذیر شد"4 ." در حالیکه دستگاه های خودپرداز امکان دریافت و پرداخت پول نقد بدون مراجعه به شعبه را برای آسایش مشتریان بانک بوجود آوردند، مشتری هنوز مجبور به حمل پول نقد به فروشندگان کالا بود که برای خریدهای بخصوص با رقم های بالا همچنان مشکلات خاص خود را به همراه داشت. تحول مهمتری که تقریبــاً همزمان با دستگـاه های خودپرداز بعنـوان یک کانال جدید ارائه خـدمات بانکی بوقـوع پیـوست و از توانـایی هـای عملیـات متمـرکز بانکی بهره می گـرفت، تـوزیع پایـانه های فـروش " sale of Point Terminal یا POS " بود. این دستگاه ها که در ساده ترین حالت بعنوان یک کارت خوان مورد استفاده قرار می گرفتند این امکان را بوجود می آوردند که هر فروشگاه و یا شرکت ارائه کننده کالا و خدمات با قراردادن آنها در داخل تشکیلات خود و اتصال به شبکه های از قبل ایجاد شده تبادل مالی الکترونیکی "EFT "که در بالا توضیع داده شد، عملاً مانند یک دستگاه خودپرداز بدون دریافت پول نقد و برای انتقال وجه از حساب مشتری به حساب بانکی خود، عمل نماید و بدین ترتیب معاملاتی غیر نقدی انجام دهد. جزئیات فنی عملیات انتقال وجه از حساب مشتری به حساب فروشنده و همچنین اثرات اقتصادی و مالی آن دارای پیچیدگیهای خاص خود و خارج از حوصله این مقاله می باشد و در مراجع مختلف عنوان شده است "5و6 ."با اینحال پایانه های فروش با خواندن اطلاعات نوار مغناطیسی "و یا اخیراً بخش پردازشگر هوشمند" کارتهای بدهی "Debit "و یا اعتباری "Credit "صادر شده از طرف بانک مشتری و انتقال وجه به حساب فروشنده در صورت وجود موجودی، نیاز به حمل پول نقد توسط مشتری را در کشورهای پیشرفته به حداقل . 1 رسانیده و رفاه و آسایش خاطر مشتریان بانکها را بنحو چشمگیری فراهم آورده است

هرچند کانالهای خودپرداز و پایانه های فروش در طی 3 ده ه گذشته مسیرهای اصلی ارائه دهنده خدمات الکترونیکی به مشتریان بانکها بوده اند، ولی بانکداری تلفنی "banking-Phone "و خانگی -Home" "banking در سالهای نزدیکتر مسیر جدیدتری بوده اند که بار دیگر از قابلیت حسابهای متمرکز بانکی بهره جسته و انجام عملیاتی هرچند محدود را برای مشتری، بدون ترک منزل و یا محل کار خود، مهیا ساخته اند. بانکداری تلفنی با استفاده از دستگاه تلفن و وارد نمودن کدهای مخصوص از طریق صفحه کلید تلفن فرامین خاصی را به سیستم متمرکز بانک داده و پاسخهای لازم را از طریق صدای شبیه سازی شده "Synthesized ،"پست، فکس و یا پست الکترونیکی به مشتری ارائه می نماید. بانکداری خانگی نیز با نصب یک نرم افزار خانگی بانک بر روی رایانه شخصی مشتری امکان اتصال مشتری به سایت متمرکز بانک را فراهم آورده و مشتری با استفاده از منوهای نرم افزار و یا وارد نمودن فرامین خود عملیات مورد نظر خود را انجام داده و پاسخهای لازم را مشاهده می نماید. با وجود اینکه از نظر فنی امکان انجام بسیاری از عملیات ، بدلایل امنیتی و حقوقی و عمدتاً ورود به شبکه های بانکی از 2 بانکی از این دو مسیر امکان پذیر است نقاطی خارج از آنها "توسط تلفن و رایانه"، خدمات ارائه شده از طریق این دو روش همیشه محدود بوده و با قبول ریسک از طرف مشتری انجام شده است.با اینکه همانگونه که قبلاً نیز اشاره شد تعریف بانکداری الکترونیکی بیشتر به مسیرهای جدید الکترونیکی ارائه خدمات به مشتریان معروف شده است که نمونه های شاخص آنها نیز در بالا توضیح داده شد، ولی این مسیرها با پیش فرض وجود یک سیستم متمرکز عملیات بانکی "Banking Core"شکل گرفته اند که خود عملیات پشت پرده "office-Back "پیچیده ای را انجام میدهد که منافع آن مستقیماً به بانکها برگشته و سهولت انجام بسیاری از وظائف را نصیب کارکنان آنها می نماید.با وجود اینکه ذکر جزئیات این عملیات در چارچوب اهداف این مقاله نمی گنجد با اینحال برخی از امکاناتی که بانکداری مدرن به لطف پیشرفتهای حاصله در فناوری اطلاعات وارتباطات ازآن بهره مند شده و نه در دید مشتریان بلکه مورداستفاده کاربران بانک قرار دارد بشرح زیر است.

الف- تجمیع حسابهای بانکی و آگاهی از وضعیت سود و زیان مالی لحظه ای بانک بعنوان یک موسسه اقتصادی

ب- پی گیری و وصول تسهیلات اعطایی بصورت اتوماتیک و با هشدارهای الکترونیکی، تلفنی و پستی

ج- آنالیز ریسک بازار و مشتریان با استفاده از داده های تاریخی جمع آوری شده "data Historical "و فناوریهای داده کاوی "Mining Data "

د- مدیریت رابطه با مشتریان "Management Relationship Customer

ه- بازاریابی و ارائه محصولات مورد توجه مشتریان با جمع آوری داده ها و هدف قراردادن مشتریان

در گسترش مسیرهای جدید ارائه خدمات بانکی به مشتریان، آنچه که امروز بعنوان بانکداری درون خطی 1 نامیده می شود بیشترین رشد را داشته و هیجان زیادی را در مجامع بانکی بوجود آورده است. این نوع بانکداری که تعریف گسترده آن "انجام عملیات بانکی بدون ترک محل استقرار فعلی کاربر مانند منزل ، دفتر و یا هر نقطه دیگر محل حضور او" می باشد که در حال حاضر در جوامع بانکی و تجاری به معنی بانکداری رواج داشته و مورد استفاده قرار می گیرد.دلیل واضح رشد سریع بانکداری اینترنتی "Online "که 2 اینترنتی ، را می توان دو عامل مهم گستردگی بستر ارتباطی 3 اولین سرویس آن در سال 1995 به مشتریان ارائه شد 4 شبکه اینترنت در جهان و همچنین امنیت خوبی که به لطف فناوریهایی چون SSL در مرورگرهای 5 PKI و اینترنت ایجاد شده و مبادلات امن مالی را امکان پذیر ساخته دانست. این دو عامل باعث شده است که خدمات بسیار ابتدایی تری مانند اطلاع از مانده موجودی حساب، سفارش صورتحساب، دسته چک و یا درخواست صدور کارت بدهی برای ارسال بعدی به متقاضی از طریق پست، و یا انتقال وجوه محدود بین حسابهای از پیش تعیین شده و مورد توافق مشتری،که در گذشته توسط تلفن امکانپذیر بوده اینک دامنه بسیار گسترده ای پیدا نماید و مشتریان با گستردگی و ارزان بودن شبکه اینترنت برای تماس با بانک خود از هر نقطه و همچنین اطمینان خاطر نسبی از امنیت تبادل اطلاعات در اینترنت خدمات بسیار وسیع تری را بکار گیرند. طبیعتاً در بکارگیری بانکداری اینترنتی و رشد سریع آن، مشتریان توقع ها و خواسته هایی داشته اند که ابتدایی ترین آنها مواردی چون امنیت، عدم وجود خطا در برنامه ها، کم هزینه بودن و عضو شدن راحت بوده و در اولویت بعدی مواردی مانند سهولت استفاده، سرعت انجام کار در مقایسه با اسناد کاغذی، کنترل بیشتر بر خدمات دریافتی توسط مشتری، صرفه جویی در هزینه های پرداختی و لذت کاربری بیشتر را شامل می شده است"11 ."برآورده شدن این انتظارات در طی سالیان اندک باعٍث رشد نجومی بانکداری اینترنتی شده و خدماتی که در سال 1995 میلادی با مشاهده صورتحساب درمحیط اینترنت شروع . 6 شده،امروزه تنوع بسیارگسترده ای یافته و حتی تایید و یا رد لحظه ای وام ها را نیز شامل می شود

با توجه به تنوع این خدمات بانکی قابل ارائه در محیط اینترنت ذکر برخی از آمار رشد هر یک از آنها از بدو پیدایش و در طی چند سال گذشته تصویر بسیار واضح تری از درجه پیشرفت این مسیر مهم ارائه خدمات به مشتری را ارائه خواهد نمود که قطعاً برای برنامه های آتی صنعت بانکداری در کشور فوائد ویژه خود را خواهد داشت و می تواند مبنای بسیاری از تصمیم گیری ها و برنامه ریزی ها قرار گیرد.تصویر شماره 1 نشاندهنده رشد تعداد خانوارهای کاربر بانکداری اینترنتی از سال 1995 تا پایان سال 2003 میلادی در آمریکاست. در این نمودار تعریف خانواده کاربر اینترنتی بدین معنی است که حداقل یک نفر در این خانواده حداقل یک مورد از عملیاتی چون دسترسی به انواع حسابها "جاری، پس انداز، وام و غیره"، پرداخت صورتحساب و یا انتقال وجه را در 6 ماه ه گذشته انجام داده باشد و مواردی چون مشاهده صورتحساب در بانک از طریق اینترنت و پرداخت آن از طریق چک و یا خریدهای اینترنتی توسط کارتهای اعتباری یا بدهی را شامل نمی شود همانگونه که در تصویر مشاهده می شود تعداد خانواده کاربر بانکداری اینترنتی در آمریکا تا پایان سال 2003 سی و سه میلیون نفر بوده که در حدود 31 %از مجموع 107 میلیون خانواده آمریکایی می باشد که رقم قابل توجهی است. پیش بینی ها حاکی از آن است که تا سال 2010 میلادی کاربران بانکداری اینترنتی بیش از 50 %از خانواده های آن زمان آمریکا "پیش بینی 114 میلیون خانواده" را تشکیل خواهند داد"14 ."با توجه به تنوع خدماتی که از مسیر بانکداری اینترنتی قابل ارائه می باشد، تجربه استقبال این درصد بالا از مشتریان بانکی از بانکداری اینترنتی در آمریکا و تغییرات دقیق ساختاری و سازمانی حاصله در بانکها موضوع حائز همیت بالایی است که با توجه به رشد قابل پیش بینی بانکداری اینترنتی درکشور میبایستی مورداهتمام جدی مسئولین نظام بانکی قرار گیرد.درادامه استقبال از خدمات بانکداری اینترنتی بانکها ، کاربری واقعی و 1 موفقیت ارائه خدمات از این مسیر به حدی بوده که امروزه بانکهایی با عنوان "فقط اینترنتی ”که دارای هیچ شعبه و یا مسیر ارائه خدمات دیگری نمی باشند شکل گرفته اند. از جمله این بانکها می توان به ING Direct" عضوی از گروهING"وGreen Deep اشاره نمود که تعداد آنها در حال حاضر در حدود 33 است و پیش بینی می شود تا پایان سال 2007 میلادی به حدود 43 رسیده و 12 میلیون خانواده آمریکایی را به عنوان مشتریان خود جذب نماید. تصویر شماره 2 رشد بانکهای"فقط اینترنتی" را از سال 1995 درآمریکا نشان می دهد.

 

با توجه به اینکه احتمالاً اکثر مشتریان بانکهای "فقط اینترنتی" مشتریان بانکداری اینترنتی بانکهای سنتی نیز می باشند، آمار موجود در تصویر "بعنوان مثال پیش بینی 27 %از کل کاربران بانکداری اینترنتی بعنوان مشتریان بانکهای " فقط اینترنتی"" حائز اهمیت و نشاندهنده تمایل افراد حتی به استفاده فقط از این مسیر برای دریافت خدمات خود می باشد. گوشه دیگری از اهمیت بانکداری اینترنتی در دنیای امروز در تصویر شماره 3 نشان داده شده که در آن آمار فعالیتهای بانکداری اینترنتی در آمریکا در پایان سال 2002 در مقایسه با سایر فعالیتهای امکان پذیر در محیط اینترنت ارائه شده است. در این جدول استفاده از بانکداری اینترنتی 32 %عنوان شده که مشابه رقم ارائه شده برای فعالیت تفریحی دریافت فایل های موزیک از اینترنت، بیش از گفتگوی تفریحی "25 "%و حدود یک سوم ارسال نامه از طریق اینترنت "93 "%که همیشه رایج ترین کار بوده، می باشد. این رقم بالا در مقایسه با فعالیتهای تفریحی و رایج نشاندهنده کاربردی بودن این مسیر در ارائه خدمات به مشتریان بانکی و اطمینان آنها از دریافت خدمات امن است و بدون شک روند رو به رشد آن ادامه خواهد داشت

3 -گسترش اتوماسیون عملیات بانکی و بانکداری الکترونیک در بانک کشاورزی

نگاه مجددی به بخش قبل مشخص خواهد کرد که اتوماسیون عملیات بانکی در کشورهای پیشرفته که گوشه هایی از آن توضیح داده شد عمدتاً با چهار فعالیت زیر انجام گرفته است و تحولات بزرگی را که شاهد آنها هستیم ایجاد نموده است: الف- متمرکز نمودن فعالیتهای بانکی در یک هسته مرکزی "Banking Core " ب- ارائه خدمات با تکیه بر بستر اینترنت از طریق رایانه، تلفن همراه و غیره ج- توزیع پایانه های فروش "POS "و دستگاه های خودپرداز"ATM "در سطح وسیع د- ارتباط بین هسته های مرکزی بانکها و مسیرهای ارائه خدمات پایانه های فروش و خودپرداز از طریق شبکه های تبادل منابع مالی الکترونیکی "EFT "

از چهار فعالیت فوق بدون شک بند الف مهمترین آنها به حساب می آید و بدون متمرکز نمودن حسابها سایر فعالیتهای نامبرده، بصورت بسیار محدود قابل انجام بوده و نمی توانسته اند نقش مهمی در خدمات الکترونیکی نوین داشته باشند. با این پیش فرض و در نظر گرفتن کسب و کار الکترونیک به معنای کلان آن که شامل همه مواردی که منجر به حذف اسکناس فیزیکی و رواج پول الکترونیکی بعنوان ابزار خرید بوده می شود، بانک کشاورزی با ارائه برنامه های انجام شده و یا در دست انجام برای موارد چهارگانه، افق و نقشه راهی را که بانکداری این بانک را مشابه بانکداری پیشرفته ای که در بخش قبل ارائه شد می نماید ترسیم نموده و مهمترین بستر کسب و کار الکترونیک مطلوب را ایجاد خواهد نمود. اقدامات انجام شده در خصوص هر یک از موارد فوق به شرح زیر است:

الف- متمرکز نمودن فعالیتهای بانکی در یک هسته مرکز ی "Banking Core

در انجام اتوماسیون و تمرکز کلیه اطلاعات شعب خود در یک مخزن داده ها و انجام عملیات مختلف بانکی در این محل، با در نظر گرفتن حجم عملیات یک بانک بزرگ که عاملی تعیین کننده در انتخاب محیط و سیستم های مناسب می باشد، موارد مهمی مورد اهتمام بانک کشاورزی قرار گرفته و با تکیه بر دانش و تجارب قبلی بانک راه حل های مناسب انتخاب شده است . از جمله در پاسخگویی سایت مرکزی اطلاعات بانک به تعداد و تنوع تراکنشهای بانک که در وضعیت فعلی در حدود سه میلیون در روز برآورد شده است، با انجام فرآیندی دقیق و متکی بر دانش مدل فرآیندها و مدل داده های بانک که قدمت برخی از آنها به چندین ده ه می رسد، مجموعه ای از نرم افزارهای مناسب انجام کلیه عملیات بانکی در قالب بسته های نرم افزاری انتخاب شده و عملیات انطباق آنها با روشهای کاری بانک کشاورزی طبق برنامه زمانبندی مشخص انجام خواهد شد. بومی سازی این نرم افزار که در بر گیرنده کلیه عملیات بسیار متنوع بانک کشاورزی خواهد بود و استقرار آن در سایت مرکزی بانک برای اولین بار بستر متمرکزی از کلیه عملیات بانکی را در کشور ایجاد خواهد نمود که پدید آورنده بسیاری از خدماتی خواهد بود که در بخش قبل در بانکداری کشورهای پیشرفته به آنها اشاره شد.

از طرف دیگر در تمرکز اطلاعات موضوع مهم برپایی دائم خدمات سایت مرکزی "availability "از اهمیتی بسیار بالا برخوردار بوده و تجربیات ویژه خود را با تکیه بر دانش انجام اینکار می طلبد. در این خصوص بانک کشاورزی با تکیه بر دانش چندین ده ه خود در نگهداری و پردازش اطلاعات مرکزی"15 ،"تمهیدات لازم در این خصوص را اتخاذ نموده و با ایجاد سایت پشتیبان لحظه ای "Backup Online "در سال 82 ،برقراری دائمی خدمات مرکزی را تضمین خواهد نمود.

همچنین به عنوان لایه دیگری از پشتیبانی و برقراری دائم خدمات مرکزی، بانک کشاورزی با بررسی مناطق ایمن کشور در مقابل بلایای طبیعی مانند زلزله و سیل در حال ایجاد سایت دیگری در خارج از تهران می باشد که پس از اتمام عملیات احداث آن در اواخر سال جاری با میزبانی سری دیگری از کامپیوترهای بزرگ "Mainframe "بانک، در مرحله اول بصورت برون خطی "Offline "و سپس لحظه ای نگهدارنده نسخه های دیگری از اطلاعات متمرکز بانک خواهد بود که در صورت وقوع هر گونه حادثه ای برقراری دائمی ارائه خدمات به مشتریان بانک را تضمین خواهد نمود. لازمه مدیریت نگهداری این دو مرکز که حافظ اطلاعات بانک خواهند بود، تجربیات دراز مدت و ارزنده ای است که به لطف خدماتی که در طی چندین ده ه از طرف بانک ارائه شده حاصل گشته و در انجام پروژه های مختلف به اثبات رسیده است .

نهایتاً، نکته آخر و بسیار مهمی که در هر نوع تمرکز اطلاعات بانکی و ارتباط شعب با مرکز می بایستی مورد توجه جدی قرار گیرد، ایجاد و حفظ ارتباط دائمی بین شعب و سایت مرکزی بانک با همبندی ستاره ای "Topology Star "می باشد که تبادل داده ها از هر شعبه به مرکز و برعکس را میسر خواهد ساخت. در این خصوص نیز بانک کشاورزی با تکیه بر تجربیات بسیار مفید قبلی خود در بکار گیری یک شبکه ارتباطات داده ای ماهواره ای "VSAT "در بیش از 300 شعبه خود بعنوان یک شبکه کامل مستقل گسترده، مقدمات توسعه این شبکه را فراهم آورده و بزودی اجرای آنرا جهت سرویس دهی به سیستم متمرکز خود آغاز خواهد نمود.

ب- ارائه خدمات با تکیه بر بستر اینترنت از طریق رایانه، تلفن همراه و سایر کانالها

مسیر پر اهمیت و پر استفاده اینترنت برای ارائه خدمات بانکی که در بخش قبل مفصلاً بدان اشاره شدفراهم کننده بسیاری از خدمات بانکی مورد نیاز کسب و کار الکترونیک در کشورهای پیشرفته بوده است و پیاده سازی و تمرکز آن در کشور راه گشای بسیاری از گره های کنونی انجام عملیات مختلف تجاری خواهد بود.در این خصوص بانک کشاورزی با تجربه مفید و موثر ارائه بانکداری اینترنتی در سطح شعبه و آگاهی از مشکلات و مسائل ایمنی آن، آمادگی ارائه خدمات بانکی اینترنتی را کسب نموده و این سرویس در کنار بانکداری متمرکز که در بخش الف به آن اشاره شد راه اندازی و ارائه خواهد شد.ترکیب بانکداری متمرکز و استفاده ازبستراینترنت دروازه های جدیدی را بروی مشتریان بانک خواهد گشود که برخی از فوائدآنرا می توان در موارد زیر خلاصه نمود: دستیابی به حسابهای بانکی توسط مشتریان درهر زمان و درهر مکان،اعطای اعتبار درون خطی"ONLINE "به مشتریان،پرداخت صورتحصاب مشتریان بصورت درون خطی،اعطای فوری وام درخواستی مشتری بصورت درون خطی،انتقال پول از یک حساب به حساب دیگر بصورت لحظه ای،ارائه فرم های آماده ONLINE برای درخواست فوری جهت توقف پرداخت چک،ارسال حواله بصورت درون خطی. انتظار می رود با رشد اینترنت در کشور در میان کاربران مختلف بدون شک رشد کاربران اینترنتی خدمات بانکی مشابه تصویر شماره 1 و گسترش کسب و کار الکترونیک در مقیاسی کوچکتر را به دنبال خواهد داشت.

ج - توزیع پایانه های فروش"POS "و دستگاه های خودپرداز "ATM "در سطح وسیع

اهمیت پایانه های فروش بعنوان مهمترین عامل در کاهش نجومی معاملات نقدی و تبدیل آنها به معاملات مبتنی بر کارتهای اعتباری و بدهی و در نتیجه گسترش تجارت الکترونیک در فصل قبل مفصلاً توضیح داده شده . متاسفانه تا این تاریخ پایانه های فروش عرضه شده برای انجام خدمات محدود از طرف بانکهای کشور بصورت یک پایانه در ازاء هر بانک و عمدتاً بصورت بدون ارتباط مستقیم "Offline "در فروشگاه های طرف قرارداد بانکها راه اندازی شده است.در نتیجه در فروشگاه های بزرگی که طرف قرارداد بانکها هستند معمولاً چندین پایانه فروش که هریک متعلق به یک بانک می باشد و بدور از دسترس صندوقداران قرار گرفته اند که به هیچ وجه شباهتی با آنچه که از پایانه های فروش بعنوان وسائل پرداختهای سریع و بدون حمل پول نقد انتظار می رود ندارد و در بعضی موارد صندوقدار مجبور است محل نشستن خود را ترک کرده و با مراجعه به محل پایانه های فروش با انتخاب پایانه بانک مربوطه، اطلاعات مربوط به مبلغ خرید را وارد نماید تا مبلغ فوق از موجودی کارت کسر گردد. از طرف دیگر ارتباط Offline پایانه های فروش نیز بدین معنی است که برای استفاده از کارتهای بدهی دارای بخش هوشمند در خرید ها که شامل عمده دارندگان کارت می شود، صاحب کارت می بایستی پیش از مراجعه به فروشگاه با مراجعه به شعب ، مبالغ مورد نیاز را از حساب بانکی خود به کارت انتقال داده باشد که این عمل نیز خود خلاف فلسفه کاهش حجم حضور مشتری در شعبه برای خریدهای الکترونیکی است. مجموعه عوامل فوق دلایل عمده توزیع کم فروغ پایانه های فروش در فروشگاه ها و مراکز خرید بوده و در حالیکه با در نظر گرفتن جمعیت کشور برای گسترش حجم معاملات غیر نقدی نیاز به حداقل چند صد هزار پایانه فروش در فروشگاه ها حس می شود، در حالیکه تعداد کل POS های منصوبه و موجود حتی به ده هزار دستگاه نیز نمی رسد! خوشبختانه با مقررات جدیدی که در رابطه با خصوصی سازی و اعطای مجوزهای لازم از طرف بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران وضع گردیده"16،"موضوع تعدد پایانه های فروش در هر فروشگاه تا حدود زیادی حل خواهد شد و بانکهای کشور "Acquirer "عمل خواهند 1 از طریق شرکتهای بخش خصوصی و یا مشترک که به عنوان پذیرنده خدمات نمود، پرداخت از طریق کارتهای مختلف را امکان پذیر خواهند ساخت.

در همین راستا نیز بانک کشاورزی که تا کنون به دلایلی که در بالا ذکر شد، توزیع محدودی از پایانه های فروش خود را داشته است، همزمان با راه اندازی سیستم بانکداری متمرکز خود که در بند الف به آن اشاره شد، با توجه به قوانین و شرایط جدید ایجاد شده در مرحله اول برنامه وسیعی برای گسترش شبکه پایانه های فروش خود در 50 هزار فروشگاه را در دست اقدام دارد که سهم بزرگی از پایانه های فروش و در نتیجه کمک قابل توجهی به گسترش خرید های غیر نقدی مشابه با بانکداری کشورهای پیشرفته خواهد نمود. د- گسترش شبکه های تبادل منابع مالی الکترونیکی " EFT "

هماهنگونه که در بخش قبل در رابطه با بانکداری کشورهای پیشرفته توضیح داده شد،شبکه های متعدد تبادل منابع مالی الکترونیکی"EFT "در ابتدا با توافق تعدادی انگشت شمار از بانکها برای انجام عملیات بین خود بوجود آمده و بتدریج با توافقات گسترده تر در یکدیگر ادغام شده و تعداد کمتری شبکه ولی با اعضاء بیشتر را ایجاد نموده است که خود بعضاً با ارتباط یک شبکه با شبکه های دیگر انجام عملیات مالی بین بانکهای عضو یک شبکه با بانکهای عضو شبکه های دیگر را امکان پذیر می سازند. بانک کشاورزی نیز بعنوان اولین عضو در شبکه شتاب " شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی " که اولین شبکه EFT ملی است که توسط اداره نظام پرداخت بانک مرکزی ج.ا.ا راه اندازی شده و راهبری می گردد ، به همراه بانک صادرات ایران و بانک توسعه صادرات ایران از دو سال پیش " 8/5/1381 "اولین مبادلات الکترونیکی بین بانکی را آغاز نمود. در حال حاضر پنج بانک دولتی بنامهای کشاورزی- صادرات ایران- توسعه صادرات ایران- صنعت و معدن و بانک ملی ایران و دو بانک خصوصی کارآفرین و سامان عضو شبکه شتاب می باشند. مشتریان بانکهای عضو شبکه شتاب، در حال حاضر می توانند از امکانات دستگاه های خودپرداز یکدیگر استفاده نمایند و با اتصال لحظه ای به حساب بانکهای خود عملیات مالی مورد نظر را انجام دهند . همچنین ارائه خدمات پایانه های فروش " POS " برروی همین شبکه نیز امکان پذیر می باشد و فروشندگان کالا و خدمات با اتصال پایانه های فروش خود به این شبکه با پذیرش کارتهای بدهی مشتریان می توانند بصورت لحظه ای به حسابهای آنها متصل شده و وجوه درخواستی خود را از حساب مشتریان کسر نمایند .

از طرف دیگر بانک کشاورزی از خرداد سال 82 برای اولین بار با ارائه کارتهای اعتباری ریالی از طریق پایانه های فروش یک شرکت ثالث خریدهای اعتباری را بصورت برون خطی " Offline " انجام می دهد . انتظار می رود پس از گسترش دامنه خدمات شبکه مالی شتاب به POS بصورت جدی تر و افزایش محدوده جغرافیایی این شبکه، بانک با اتصال POS ها و رایانه های خادم کارتهای اعتباری خود به این شبکه خدمات کارتهای اعتباری خود را بصورت قابل ملاحظه ای افزایش دهد .

وضع قوانین جدیدی در خصوص مالکیت شبکه های EFT که از طرف بانک مرکزی ج.ا.ا ارائه شده بمعنی ورود قریب الوقوع بخش خصوصی به بازار این شبکه ها خواهد بود . در این صورت می توان پیش بینی نمود که از رقابتی که قطعاً در بین صاحبان هریک از شبکه ها ایجاد خواهد شد کیفیت و دامنه ارائه خدمات گونان از طریق شبکه های مختلف افزایش یافته و با ایجاد پروتکل های ارتباطی و همکاری بین شبکه های مختلف EFT کشـور، مشتری هر بانک بتوانـد بدون اطلاع از اینکه بانک با استفاده از چه کانـال ارائه خدمات"Channel Delivery "در حال ارائه سرویس به وی می باشد، خدمات الکترونیکی مورد نیاز خود را دریافت نماید .

نتیجه گیری :

این مقاله اهمیت بی چون و چرای بانکداری الکترونیک و ارائه خدمات از مسیرهای مختلف غیرحضوری به مشتریان در انجام هرگونه کسب وکار الکترونیک را با به زیر ذره بین گذاشتن عملیات بانکداری نوین برملا ساخته است . دربخش های مختلف مقاله مشخص شده که در بانکداری نوین مهمترین مسئله که نقش اصلی را در ارائه خدمات مورد نظر کسب و کار الکترونیک ایفاء می نماید ، ایجاد هسته ای متمرکز از اطلاعات بانک و انجام بانکداری متمرکز " Banking Core " است که خود ارائه خدمات از کانالهای مختلف غیرحضوری مانند دستگاه های خودپرداز ، پایانه های فروش، بانکداری اینترنتی و غیره را امکان پذیر می سازد . در صورت وجود بانکداری متمرکز مشخص شده، ابزار دیگری که حائز اهمیت است ایجاد شبکه های EFT است که ارائه خدمات غیرحضوری بین بانکی را امکان پذیر می سازد و رشد و توسعه آنها فاکتور بسیار مهمی در پیشرفت بانکداری الکترونیکی و در نتیجه کسب و کار الکترونیکی در کشورهای پیشرفته بوده است. بانک کشاورزی در ایجاد بانکداری متمرکز بزرگترین قدم ها را برداشته واولین بانکی خواهد بود که این عملیات بمعنی واقعی آن را در کشور پیاده سازی خواهد کرد . همچنین با تجربه حضور در ابتدای کار شروع اولین شبکه EFT کشور"شتاب" وبا مقرراتی که اخیراً در زمینه خصوصی سازی این شبکه ها از طرف بانک مرکزی ج.ا.ا ارائه شده،این بانک نقش بسیارمهمی را در توسعه این نوع شبکه ها ایفاء خواهد نمود و هم اکنون نیز از طریق مشارکت با شرکتهای بخش خصوصی در تدارک تهیه مقدمات انجام اینکار می باشد . با حفظ و گسترش روند فعلی توسعه شبکه های EFT و اتصال آنها به شبکه های منطقه ای و بین المللی "مانندVISAوMASTERCARD، "آینده درخشانی درانتظارانجام مبادلات مالی غیرحضوری درهرنقطه و ظهور واقعی کسب و کار الکترونیک با مدل کشورهای پیشرفته خواهد بود .

منابع و مراجع :

1. Michael Lavam| Dollars Ex Machina| American Heritage of Invention and Technology

volume 16| Number 1| Summer 2000

2. Thomas Harper The ATM’s History| ATMMarketplace.com| 13 August 2003

3. Anthony Hayes| In My Next 30 Years| Dove Consulting Report in

ATMMarketplace.com | 12 August 2003

4. Jane Blake| The Basics and History of Transaction Processing| ATMMarketplace.com|

12 September 2000

5. H.Engler and J.Essinger| The future of Banking| PP 28-32 | Pearson Education| 2000

6. Esteffano Korper and Juanita Ellis| The E- commerce Book Building the E-mpire|

Academic press| 2000

7. How Credit Cards work| Http://money.howstuffworks.com/credit-card.htm

8. A. Gandy and C.S. Chapman| Information Technology and Financial Services: The

New Partnerships| PP 105-107| Glendlake Publishing Company| 1977

9 .محمد داودی فر،"فن آوری اطلاعات در عملیات بانکی"، صفحات 123 -121 ،نشر سمیر، 1382

10. Online Banking Report Reference on Wells Fargo’s 1st Service in 1995. Online

Banking Report No.103|page 10| January 2004 .

11. Benefits of Online Banking: Consumer Needs Pyramid| Online Banking Report|

Numbers 87& 88| pp 7-9| October 2002.

12. A Look Back| Online Banking Report |Number 103 | pp. 2| January 2004 .

13. OBR Definition: Online Banking Household| Online Banking Report| Number 89| p. 3|

December 2002.

14. 14: Online Banking and Bill Payment Fore| Online Banking Report| Number 89|

p.6| December 2002.

15 .مجید اموری سرابی،"نقش سازنده بانک کشاورزی در توسعه بانکداری الکترونیک در روستاهای

کشور"، مجموعه مقالات همایش کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در روستا، صفحات 192 -187،

انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، اسفند1382

16 .بانک مرکزی ج .1|1،.پیش نویس مقررات ناظر بر موسسات ارائه دهنده خدمات فناوری، ویرایش

 1382بهمن 29 ،1/00