بهبود پورتال

خوشه های علم و فناوری نمادی فراتر از پارکهای فناوری

سهراب دل انگیزان^# : عضو هیات علمی دانشگاه رازی و دانشجوی دکتری اقتصاد دانشگاه اصفهان

مصطفی دین محمدی: دانشجوی دکتری اقتصاد دانشگاه اصفهان

سمیرا فرشادیان: کارشناس مدیریت و برنامه ریزی آموزشی

چکیده:

از نیمه دوم قرن بیستم تا کنون الگوهای متفاوتی از مدلهای رشد و توسعه صنعتی در جهان تجربه گردیده است. تجارب موفق ایتالیا در شکل دهی به خوشه های صنعتی و سپس تجارب موفق بسیاری از کشورها در پذیرش و بکار گیری این الگو در جهان، همگرایی بنگاههای کوچک و متوسط مقیاس  SMEs، نهادهای عمومی و دولتی و بخشهای خدمات دهنده پشتیبان را در محدوده جغرافیایی خاصی امکان پذیر نمود. نظریه خوشه های صنعتی پورتر در دهه 1990 و تداوم ادبیات مربوطه توسط سایرین پشتیبانی نظریه مربوطه را به گونه مناسبی بوجود آورده است. خوشه های علم و فناوری نوع پیشرفته و بازنگری شده از خوشه های صنعتی است. در خوشه های علم و فناوری دانشگاهها، سرمایه های مخاطره پذیر ، SMEs ها، بخشهایی از بنگاههای بزرگ بین المللی و پیشرو،  R & D  بنگاههای با فناوری برتر، پارکهای فناوری، سرمایه انسانی ماهر و نیمه ماهر، و نهادهای عمومی با یکدیگر مرتبط شده در فضای جغرافیایی مشخصی از منطقه محدوده های قانونی و خدماتی شهرهای بزرگ و مزیت دار در زمینه کالاها و خدمات با فناوری برتر، قرار میگیرند. ارتباطات عمودی و افقی برقرار شده بین این عناصر، فرایند رقابت پذیری و بهره برداری از صرفه های اقتصادی ناشی از مقیاس، تنوع و تجمع محلی و شهری را امکان پذیر مینماید. تجربه کشور های متفاوت در خصوص خوشه های علم و فناوری نشان از یک انتخاب استراتژیک با عزم جدی دولتها برای شکل دهی و بهره برداری از این نوع از خوشه بندی را نشان میدهد. پدر خوشه های علم و فناوری خوشه سیلیکون ولی(Silicon Valley) در امریکا است. خوشه های علم و فناوری بنگلور هند، اینکهون کره، ژانگوانکون چین، هیسنچائو تایوان، ابر کریدور چندرسانه ای مالزی، پار ک تکنولوژی استرالیا، پارک نرم افزاری تایلند، همگی تجارب متفاوت کشور های جهان را در این خصوص نشان میدهند. این مطالعه به دنبال بیان ادبیات نظری خوشه های صنعتی و فناوری،  الزامات خوشه های علم و فناوری را با تمر کز بر همکاری دولت، دانشگاه و صنعت، مورد بررسی و مداقه علمی قرار خواهد داد. به نظر میرسد نتایج این مقاله بتواند در نگاه منطقی تر و کارشناسانه تر دست اندر کاران برنامه های توسعه ملی و صنعتی موثر واقع گردد.

واژه گان کلیدی:

خوشه صنعتی، خوشه علم و فناوری، صرفه های اقتصادی ناشی از تجمع

 

#: مسئول مکاتبات

نشانی: کرمانشاه، بلوار شهید بهشتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه اقتصاد.       delangizan@razi.ac.ir

تلفن : 09183332943                        

 1-مقدمه :

تجارب موفق انتهای قرن بیستم در توسعه صنعتی، فرا روی کشورهای در حال توسعه و دیر صنعتی شده در یک چارچوب کلی الگوهای توسعه صنعتی الف- تشویق به شکل­گیری بنگاههای غول پیکر، ب- همکاری نزدیک و نظامند با شرکتهای بزرگ بین­المللی، ج- ایجاد مجموعه­هایی از صنایع کوچک و متوسط (خوشه­ها) و د- تکیه بر اهرمهای اقتصاد کلان و فرعی دانستن سیاست صنعتی ، بود. هر چند بکار گیری این تجارب در کشورهای متفاوت دنیا اعم از توسعه یافته و در حال توسعه طیف وسیعی از موفقیت و عدم موفقیت را در فهرست الگوهای تجربه شده کشورها به نمایش میگذارد، اما همچنان راه فراروی کشورهای طالب توسعه صنعتی استفاده انفرادی و یا ترکیبی از این تجارب ، اما با توجه به اصل ایجاد مزیت رقابتی است. با این وجود راهبرد خوشه های صنعتی به عنوان راهبردی موثر در شکل دهی توسعه صنعتی ، بسته به شرایط داخلی اقتصادها، در بعضی کشورها به عنوان الگویی موفق برای توانمند سازی صنعتی معرفی شده است.

 2- مفهوم و تعریف خوشه[1] :

مفهوم خوشه های صنعتی به علت تازه بودن و عدم استحکام کافی در نظریه پردازی هنوز دارای ابهاماتی در تعریف و کاربرد است. هرچند ایده خوشه صنعتی توسط پورتر در 1990 شروع شد ولی پس از آن تعاریف متعددی از یک خوشه صنعتی ارائه گردید .

در عمل تعریف خوشه های صنعتی مشکل است . مخصوصاً اگر بخواهیم در یک تعریف کلیه ابعاد خوشه ای را مطرح سازیم . از طرفی ابعاد فضا و زمان مهمترین فاکتورهای مؤثر بر سیاست گذاری خوشه ای هستند که تصمیم در خصوص برنامه های خوشه ای را تحت تأثیر قرار می دهند . از طرف دیگر داده ها ومواد به کار رفته، ممکن است محدودیتهایی را بر تعریف خوشه اعمال نمایند. با این حال شاید نیازی نباشد تا کلیه این محدودیتها را در تعریف خوشه لحاظ نمائیم . در زیر تعاریف متفاوت ارائه شده برای خوشه توسط محققین متفاوت را ارائه و سپس به یک تعریف قابل قبول برای اهداف این تحقیق دسترسی خواهیم یافت .

·      گروهی از شرکتهای دارای پیوندهای عمودی قوی و مستقر در یک منطقه که از لحاظ جغرافیایی لزوماً به یکدیگر نزدیک نیستند ( Porter| 1990) .

·      تعریف دوم و جدیدتر پورتر: خوشه عبارت است از تمرکز جغرافیایی نهادها و شرکتهای مرتبط با یکدیگر در یک حوزه خاص( Porter| 1998 )  .

·      تمرکز بخشی جغرافیایی بنگاهها را خوشه گویند . چنین تمرکزی باعث برخورداری از صرفه جوئی های بیرونی می گردد . وجود خوشه همچنین باعث جذب کارگزاران بازارهای دوردست شده و به ظهور خدمات تخصصی در زمینه های فنی ، مالی و مدیریتی کمک می کند  ( Humphrey & Schmitz|  1998).

·      خوشه ها گروههایی از شرکتها و سازمانهای قرار گرفته در یک منطقه جغرافیایی مشخص هستند که به وسیله وابستگی های درونی یک ارتباط درون گروهی از محصولات و خدمات را تشکیل می دهند ( Ketels| 2003 ).

·      به طور بالقوه صنایع رقابتی ، میل به خوشه شدن در اقتصاد را دارند ، که بر اساس داده ها ، مهارتها و زیربناهای مشترک ، سامان می یابند . مفهوم خوشه کراراً به عنوان یک ساختار عملیاتی برای سیاست به کار گرفته شده است( مبانی نظری و مستندات برنامه چهارم توسعه  1383 ).    

در صورتی که بخواهیم تعاریف ارائه شده توسط سایرین را مرور کنیم لیست ارائه شده همچنان طولانی تر خواهد شد ، بدون اینکه به دامنه اطلاعات اخذ شده در راستای تعریف خوشه ها کمک بیشتری بنماید . برای دقت در تعریف نکات اصلی مورد اشاره تعاریف ارائه شده را در زیر مرتب می نمائیم .

1-     تمرکز در یک منطقه جغرافیایی

2-     وجود ارتباط درون بنگاهی و درون صنعتی بین بنگاههای عضو

3-     در طول هم قرار گرفتن بنگاهها در درون خوشه ( ارتباطات عمودی )

4-     وجود سازمانهای غیرتجاری در کنار بنگاههای تجاری در درون یک خوشه

5-     همکاری بین بنگاهها و انجام اقدامات مشترک و جمعی

6-     وجود رقابت بین اعضا

7-     هم رشته بودن بنگاهها در یک شاخه یا دسته صنعتی خاص (تشکیل زنجیره ارزش)

8-     وجود تهدیدها و فرصتهای مشترک برای بنگاههای درون خوشه

9-     پیدایش خدمات تخصصی فنی ، مدیریتی و مالی در خوشه

10- وابستگی به یک منطقه خاص جغرافیایی – اقتصادی

11- برهم افزایی رقابت و همکاری در خوشه

12-کارایی جمعی و بهره برداری از صرفه های اقتصادی بیرونی

با توجه به نکات گفته شده می توان تعریف زیر را برای یک خوشه صنعتی ارائه داد :

یک خوشه صنعتی مجموعه ای از بنگاههای تجاری و غیرتجاری متمرکز در یک مکان جغرافیایی در یک منطقه اقتصادی را شامل می شود که برای تولید یک یا چند محصول نهایی مشابه و مرتبط برای کسب صرفه های اقتصادی بیرونی با یکدیگر ارتباطات عمودی و افقی برقرار نموده و ضمن رقابت با یکدیگر در بسیاری از موارد همکاری جمعی و اقدامات مشترک دارند . ارتباط درونی این بنگاهها کاهش دهنده هزینه ها و تسهیل کننده؛ دسترسی به نهاده ها ، دانش و فناوری تولید ، بازارهای فروش و تأمین نیازهای مشتری خواهد بود.

 3- خوشه های صنعتی و عناصر تشکیل دهنده آن[2] :

رویکردی جدیدی که امروزه در مباحث توسعه صنعتی و منطقه ای مطرح گردیده، از نظرات پرو و هیرشمن جامع تر است. در این رویکرد مناطق بسته به مزیت های طبیعی ، انسانی ، سازمانی و یا تشکیلاتی موجود  می بایست توجه جدی به توسعه تعداد محدودی از خوشه ها داشته و ابعاد مختلف سازماندهی این خوشه ها را تسهیل کنند . در این صورت است که می توانند در بازارهای ملی و بین المللی موفق عمل کرده و بخشهای با ارزش تری از زنجیره ارزشی کالا های مرتبط را در اختیار بگیرند و قادر به اصلاح و نوسازی ساختارهای موجود در مقابل فراز و نشیبهای جهانی باشند (ایران نژاد و رضوی، 1381) . یک خوشه متشکل از سه دسته عناصر اصلی است ، شکل (1) نحوه تعامل و استقرار این سه دسته از عناصر را نشان می دهد .

شکل (1) عناصر اصلی تشکیل دهنده یک خوشه و نحوه استقرار آنها     ( ساختار کلی یک خوشه )

 

با این وجود پیوند درون خوشه ها دو گونه ارتباط عمودی و افقی را در بر می گیرد . در پیوند عمودی مراحل مختلف تولید و یا فازهای تولیدی و خدمات مشترک در یک مجتمع محلی انجام می گیرد و زنجیره داده و ستانده تولید یک کالای خاص ایجاد شده و توسعه می یابد . در پیوند افقی بنگاههای مشابه که به تولید یک کالای خاص مبادرت می ورزند و به نوعی رقیب یکدیگرند ، در یک مکان تمرکز می یابند و در همان حال که با یکدیگر در حال رقابتند با یکدیگر در بسیاری از امور همکاری می نمایند.

مزیت های  تشکیل خوشه ها را میتوان به شرح زیر بر شمرد:

1- خوشه سازی بسیج منابع مالی و انسانی را تسهیل می کند.

2- درخوشه سازی سرمایه گذاری به مراحل کوچک و با ریسک پایین تقسیم می شود.

3- خوشه سازی بستری برای صعود و بالندگی شرکت های کوچک فراهم می آورد.

4- شرکت ها درخوشه سازی، امکان انباشت سرمایه و مهارت ها را برای یکدیگر اغلب ناخواسته و گاهی آگاهانه به وجود می آورند.

5- افزایش قدرت رقابت پذیری در بازارهای جهانی و توان صادراتی را بوجود می آورند.

نمودار(2) این فرایند را بهتر نمایان می نماید .

نمودار (2) فرایند تشکیل خوشه و نتایج حاصل از آن

 

  4- رقابت پذیری در خوشه ها[3] :

می توان گفت در صورتی که تشکیل خوشه ها نتواند ضرورت رقابت را برای خوشه در سطوح منطقه ای ، ملی یا بین المللی به وجود آورد ، هدف تشکیل و حمایت از خوشه تأمین نگردیده است . مهمترین بحث خوشه بندی و سیاستهای خوشه محور ایجاد ضرورت رقابتی است. پورتر در کتاب خود اصول چهار گانه کسب مزیت رقابتی را مطرح نمود که به الماس پورتر معروف گشت:این اصول عبارتند از :

1-   طبیعت استراتژی بنگاه: استراتژی بنگاه خود به ساختار و نوع رقابت پذیری آن در کشور مرتبط است و شامل گرایش به رقابت ، شرایط و نهادهای بازاری و درجه رقابت پذیری محلی آن بنگاه می گردد . همچنین شامل مسائل فرهنگی و تاریخی که بر چگونگی رفتار بنگاه در تجارت با سایر بنگاهها و رفتار با کارگران و دولت تأثیر می گذارد نیز می گردد .

2-   محیط و شرایط نهاده ها: وضعیت عوامل در دسترس بنگاه ( شروط نهاده ای ) و روشی که بنگاه برای رقابت یا همکاری انتخاب می کند ( همچون آماده بودن و در دسترس بودن تأمین کنندگان منابع طبیعی ، یا ارزان بودن آنها ، نیروی کار همراه با دانش و فناوری مرتبط با نهاده) .

3-   محیط و شرایط تقاضا: شرایط تقاضا و طبیعت تقاضای محلی (مانند نیازها و تمایلات مصرف کننده برای کالاهای خارجی در کنار وجود تقاضای صنایع محلی برای کالاهای واسطه ای مرتبط ) .

4-   صنایع وابسته و پشتیبان: وجود صنایع مرتبط وابسته و پشتیبان شامل تأمین کنندگان و سایر رقبای موفق( که هم همکاری و هم رقابت با یکدیگر دارند ) .

در سطح خرد بنگاههای رقیب بایستی تا حدودی رقابت پذیر بوده و در مسیر ارزش افزوده یکدیگر قرار گیرند . این بنگاهها به محصولات واسطه ای تولیدی یکدیگر وابسته اند و از طرف دیگر بنگاههای ارائه کننده خدمات پشتیبان به این بنگاهها با مؤسسات تحقیق و توسعه دانشگاهها و یا مؤسسات تحقیقاتی در ارتباط هستند. رقابت رقبا بسیار مهم است،  این رقابت شامل رقابت مستقیم برای عرضه کالا نیز می گردد. این رقابت موجب می گردد تا تحت یک فشار دائمی بنگاه همواره از تکنولوژی های برتر استفاده نموده و فرصتهای جدید را جستجو نماید . همچنین در این فضا همواره این فرصت فراهم می گردد تا بعضی از رقبا برای حل مشکلات مشابه با یکدیگر همکاری نمایند و یا حتی با همکاری یکدیگر سعی در حل مشکلات صنعت داشته باشند (Feser| 1998  Enright| 1996 ;).

خوشه ها هم‌ رقابت‌ و هم‌ همکاری‌ را تبلیغ‌می‌کنند. رقبا به‌ شدت‌ برای‌ جلب‌ و حفظ مشتریان‌ رقابت‌ می‌کنند. بدون‌ رقابت‌ جدی‌، مو فقیتی برای یک خوشه قابل تصور نیست. با این‌ وجود میان‌آنها همکاری‌ نیز وجود دارد که‌ بیشتر به‌ صورت‌قائم‌ است‌ و این‌  همکاری‌ در برگیرنده‌ شرکتهایی‌ درصنایع‌ مرتبط و مؤسسات‌ درون‌ خوشه است‌.رقابت‌ می‌تواند همزیستی‌ از طریق‌ همکاری‌ باشد زیرا که‌ ابعاد گوناگون‌ دارد و در میان‌ بازیگران ‌متفاوت‌ صورت‌ می‌پذیرد.

      بنگاه های درون خوشه ، نهاده ها را از سایر اعضای خوشه خریداری می کنند و با تکیه بر خدمات سایر بنگاه ها درون خوشه ،به طور جمعی ظرفیت تولید خود را در کسب جایگاه در بازار های بین المللی افزایش می دهند.در مواردی نیز در صدد کسب و ارائه تصویر مشترکی از فعالیت های خوشه اند .اماخوشه ها نهادهای همکاری بین بنگاه نیست .بنگاه ها ی درون خوشه با یکدیگر رقابت هم می کنند در واقع کاهش رقابت بین اعضاء خوشه و انتقال ان به بیرون از خوشه و از طرفی تقویت همکاری در خوشه، مهمترین هدف در پیش رانی توسعه خوشه است( Maskell| 2002 ).

نمودار زیر مفاهیم گفته شده(الماس پورتر) را در یک فضای تصویری بهتر به نمایش می گذارد.

 

در درون خوشه یک سری همکاری بین اعضاء و بنگاه های کلاستر وجود دارد.در داخل خوشه رقابت نیز وجود دارد این رقابت می تواند بین اعضاء خوشه بصورت پیشرفته ای در بازار های بین المللی باشد .ولی نکته مهمی که وجود دارد این است که کاهش رقابت بین اعضاء مهمترین هدف توسعه خوشه است .ایده کاهش رقابت به معنی اطمینان بنگاه ها،  برای همکاری بیشترخوشه برای دستیابی آسان به نهاده های تجاری است.تحقق اهداف فوق در خوشه، رقابت برون خوشه ای را تسهیل می کند و نیز رقابت های بین المللی آماده می کند.

 

5- رقابت پذیری و تشکیل انواع صرفه های اقتصادی در خوشه ها[4]:

 هر نوع صرفه اقتصادی با کاهش هزینه تولید همراه است و رقابت پذیری با کاهش هزینه ها رابطه ای دو سویه دارد. هر چند عوامل متعددی در رقابت پذیری نقش دارند، ولی محوریترین عنصر آن تولید با کمترین هزینه است. خوشه های صنعتی با تدارک انواع صرفه ها به کاهش هزینه ها کمک می کنند.در اقتصاد منطقه ای علت عمده توسعه مناطق صنعتی و تشکیل شهرهای بزرگ صنعتی را وجود صرفه جوئی های ناشی از تجمع واحدها می دانند که در اثر آنها عوارض جانبی مثبت در تولید شکل گرفته و هزینه تولید بنگاه در اثر افزایش تولید بنگاههای دیگر کاهش  می یابد . این گونه صرفه جوئی ها زمانی روی می دهد که هزینه های تولید بنگاهها در یک صنعت خاص با افزایش تولید آن صنعت کاهش یابد . برای تحقق این صرفه جوئی ها بنگاههای آن صنعت باید در کنار هم قرار گیرند . چند نوع عمده این صرفه جوئی ها که تشکل های خوشه ای امکان بهره برداری از آنها را در بنگاههای عضو بوجود می آورند عبارتند از :

1-     صرفه  های ناشی از نقل و انتقال .

2-      صرفه های تولید در مواد واسطه .

3-      صرفه های داخلی ناشی از مقیاس برای بنگاه .

4-      صرفه های ناشی از شهرت.

5-      صرفه های خارجی ناشی از مقیاس برای بنگاه ،اماداخلی برای صنعت .

6-      صرفه های خارجی ناشی از مقیاس یا صرفه های شهری .

7-      صرفه های ناشی از نیروی کار .

8-      صرفه های ناشی از ارتباطات .

9-      صرفه های ناشی از ارائه خدمات پشتیبانی

10- صرفه های ناشی از وجود عوامل زیربنایی مکانی

11- صرفه های ناشی از تسهیلات دولتی

12- صرفه های ناشی از جریان اطلاعات

13- صرفه های ناشی از شکل گیر ی فعالیت های مکمل

 

هر کدام از عوامل فوق سهم مهمی در ایجاد توان رقابتی دارند. براین اساس با ایجاد این صرفه ها و وجود همزمان عنصر رقابت و همکاری،خوشه ها بار معنایی عباراتی چون صرفه های اقتصادی بیرونی [5] ،پایین بودن هزینه های معاملاتی [6] و اقدام جمعی[7] را بر دوش می کشند که منجر به افزایش کارایی جمعی می شود. ادبیات گسترده ای در مورد نحوه شکل گیری انواع این صرفه ها وجود دارد که می تواند مورد توجه قرار گیرد و خوشه ها در شکل گیری این نوع صرفه ها نقش مهمی را بازی می کنند. با این حال عوامل داخلی زیر در موفقیت خوشه ها مهم شناخته شده است:

 

1-     شناسایی زمینه های تشکیل انجمن های همکاری و حمایت از آنها

2-     تعهد به راهبرد تعریف شده شفاف

3-     پویایی در رقابت محلی

4-     روحیه کارآفرینی بالا

5-     تجارب تجاری خوب توسط بنگاه های منطقه

6-     دسترسی کافی به منابع مالی

7-     سرمایه گذاری پیوسته در یادگیری

8-     نهادهای علمی و تحقیقاتی توسعه یافته

9-     سرمایه اجتماعی بالا در خوشه

 

6- از خوشه های صنعتی تا خوشه های علم و فناوری[8]:

خوشه های صنعتی که در قسمتهای قبلی به آنها اشاره کامل شد و محصول تئوری"الماس" پورتر را تشکیل می دادند ، نوعی از تمرکز جغرافیایی را در بر می گرفتند که کلیه فعالیتهای مهم مطرح شده در سطوح کلان و خرد تحلیلهای اقتصادی و الزامات ابزاری تحلیلهای منطقه ای را پوشش می دهند . این تمرکز جغرافیایی البته چند نکته قابل تأکید را دارا هستند که هنگام تعریف، بررسی یا سیاست گذاری می بایست مورد دقت قرار گیرند.

1-     الزامی برای قرار گرفتن خوشه های صنعتی در داخل فضای شهرها نیست و آنها را می توانند در فضاهای تجمعی خارج از فضای شهر نیز برقرار نمود .

2-    الزامی برای وجود دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی در درون خوشه های صنعتی وجود ندارد و می توان این ارتباط را در خارج از فضای خوشه نیز برقرار نمود .

3-    الزامی برای خطرپذیری بالای سرمایه نیست چرا که در خوشه های صنعتی اغلب محصولاتی تولید می گردد که شناخته شده بوده و تقاضای آنها در بازار وجود دارد و در حقیقت محصولات تولیدی آنها دارای نوع مشابه با عملکرد کاملاٌ مشابه در بازار است .

4-    الزامی برای هم پیوندی با بنگاههای صاحب تکنولوژی  بین المللی وجود ندارد و بنگاههای پیش رو می توانند در یک فضای پائین تر رقابتی نیز همچنان موفق عمل کنند .

5-    هر چند خوشه های صنعتی می توانند محصولات با تکنولوژی برتر تولید نمایند ، ولی الزامی برای تولید محصولات با تکنولوژی برتر در خوشه های صنعتی نیست .

6-    الزامی به حرکت در مرزهای بالایی تکنولوژی و داشتن تکنولوژی های مرزی علم در خوشه های صنعتی نیست ولی می توان از انواع سطوح تکنولوژی بهره گیری نمود .

7-    الزامی برای استفاده از نیروهای انسانی بسیار سطح بالا چون دانشمندان ، مهندسان و نیروهای ماهر با دستمزدهای بالا وجود ندارد و می توان از یک ذخیره نیروی انسانی خود افزا که نیروی نیمه ماهر در آن وجود دارد استفاده نمود .

8-    الزامی برای تولید محصولات نو برای بازار وجود ندارد و فقط کافی است محصولات جدید برای بنگاه در خوشه های صنعتی تولیدشده و در رقابت با سایرین قرار گیرد .

الزامات هشت گانه بالا با این مفهوم بیان گردیده اند که یک خوشه صنعتی بسیار موفق می تواند همه این نکات را رعایت نماید ولی لزومی به رعایت تمامی این الزامات نیست. رعایت آنها منجر به رشد رقابت پذیری و افزایش مزیت رقابتی تکنولوژیکی و نوآوری آن می گردد ، ولی اگر این الزامات را نیز رعایت ننمایند تنها از مزیت های ناشی از قرار گرفتن در یک فضای جغرافیایی مشترک ، برقراری ارتباطهای عمودی و افقی با سایر بنگاهها و برخورداری از مزیت های رقابتی ، جمعی و انواع صرفه های اقتصادی می تواند بقای خوشه را با سرعت تغییر متوسط تضمین نماید .

 اما در خوشه های علم و فناوری که نوع پیشرفته ای از خوشه های صنعتی هستند عدم الزام هشت گانه فوق، در خوشه های علم و فناوری به الزام تبدیل می گردند . این خوشه ها می بایست علاوه بر تاکیدات هشت گانه فوق، چند الزام اساسی دیگر را باید رعایت نمایند.

 برای بیان این الزامات در این مطالعه محققین با بررسی مناطق اقتصادی دارای خوشه های صنعتی برتر و با فناوری برتر که در مرز دانش و سطوح بالای فناوری قرار دارند و به ظاهر مستقل عمل می نمایند ، به الزامات در خصوص   خوشه های علم و فناوری دست یافته اند . بررسی خوشه های علم و فناوری در مناطقی چون سان فرانسیسکو ، لوس آنجلس ، کمبریج ، ماساچوت ، توکیو ، سئول ، مونیخ ، بنگلور ، تایوان و پکن ، مدل تطبیقی به وجود می آورد که می توان از آن با نام " خوشه علم و فناوری " یاد کرد ( Sassen | 1991 ; Scott | 1988 | 1990 ; Boddy | Lovering & Bast | 1986 ; Hall & Markusen | 1985 ; Saxenian | 1983 ).

 

7- خوشه های علم و فناوری[9] :

خوشه های علم و فناوری را ترکیب منسجمی از  دانشگاه ها ، پارکهای  فناوری، مراکز تحقیقی و پژوهشی ،شرکت های  با فناوری برتر ،سرمایه های مخاطره پذیر،امکانات و زیرساختهای فیزیکی و نهادی و سرمایه انسانی می دانند که در یک محدوده خاص جغرافیایی با یک مدیریت متمرکز و ساختار حقوقی خاص با اتصال به یک  بازار مصرف ،محصولات و خدمات دانش محور را تولید می کنند.

 

نمودار (4): ابعاد یک خوشه علم و فناوری

 

 

 

 

 

  

در ادامه الزامات مورد تاکید در شکل گیری یک خوشه علم و فناوری به تفصیل بیان میگردند.

7-1-پارک علمی و فناوری (اساسی ترین الزام):

پارک ها فناوری از مهمترین بخشهای خوشه های علم و فناوری اند و به  نوعی هسته مرکزی خوشه را شکل می دهند. برای درک بهتر نقش پارکهای علمی و فناوری[10] (STPs) در درجه اول بر روی مفهوم و تعریف پارکهای علمی متمرکز می شویم. براساس تعریف ارائه شده توسط انجمن بین­المللی پارکهای علمی[11]:

«یک پارک علمی سازمانی است که بوسیله متخصصین حرفه­ای اداره می­شود و هدف اصلی این سازمان افزایش ثروت در جامعه از طریق تشویق و ارتقاء فرهنگ نوآوری و افزایش قدرت رقابت در میان شرکتها و مؤسساتی است که متکی بر علم و دانش در محیط پارک فعالیت می­کنند. برای دستیابی به این هدف یک پارک علمی با ایجاد انگیزش و مدیریت جریان دانش و فناوری در میان دانشگاهها، مراکز تحقیق و توسعه، شرکتهای خصوصی و بازار، ایجاد و رشد شرکتهای متکی بر نوآوری را از طریق مراکز رشد[12] و فرایندهای زایشی[13] تسهیل می­نماید. پارکهای علمی همچنین خدماتی با ارزش افزوده بالا و فضاهای کاری و تأسیسات مناسب و کیفی به مؤسسات مستقر در پارک ارائه می­نمایند.»

این تعریف که در حال حاضر به صورت گسترده مورد قبول و استفاده قرار گرفته است. تمامی انواع مختلف این پارکها در جهان از قبیل پارکهای فناوری، پارکهای تحقیقاتی، قطب­های فناوری (تکنوپلها)، و مناطق فناوری را شامل می­شود. اگر چه ممکن است هر یک از موارد فوق دارای تفاوتهایی باشند، اما این تفاوتها به حدی نیست که نیاز به ارائه تعاریف مختلف داشته باشد، بلکه هر یک از این موارد زیر مجموعه­هایی از یک مفهوم هستند. بنابراین  به جای عبارت «پارک علمی»  می­توان یک نتیجه اولیه ومهم برداشت نمود و آن اینکه:

"پارکهای علمی و فناوری ابزاری برای تولید ثروت می­باشند و هدف اجتماعی دارند".

در طول حدودا 30 سال گذشته پارکهای علمی و فناوری در تمامی نقاط دنیا گسترش یافته­اند و مدل­های مختلفی از آنها ایجاد شده است. احتمالا به خاطر نام انتخاب شده (پارکهای علمی و یا پارکهای فناوری) سردرگمی و اختلافاتی در مورد طبیعت و ماهیت این پارکها در دنیا وجود داشته است. پارکهای علمی و فناوری نه تنها در ارتباط با فناوریهای نوین فعالیت می­کنند، بلکه فعالیت آنها در ارتباط با ارائه خدمات پیشرفته، فرایندهای تحقیق و توسعه، ایجاد شرکتهای جدید، انتقال فناوری و بازاریابی نیز بوده است. اما بیش از هر چیز پارکهای علمی و فناوری در ارتباط با نوآوری فعالیت می­کنند: یعنی فعالیتهای مرتبط با فرایندها، روشها و رفتارهای کارآفرینانه که هدف از آنها ایجاد ارزش افزوده برای تمامی عناصر مختلف در شرکتها است.

هدف اصلی پارکها این است که به شرکتها کمک کنند تا هر چه بیشتر نوآور باشند و رقابتی عمل نمایند و در نتیجه باعث بهبود وضعیت اقتصادی در منطقه خود شوند. همه می­دانیم که در اقتصاد جهانی امروز واژه­های کلیدی برای موفقیت اقتصادی عبارتند از «فناوری» ، «تحقیق و توسعه» ، «مدیریت دانش» و بالاتر از همه «نوآوری».

علاوه بر این، تحقیق یکی از ستونهایی است که نوآوری بر آن استوار است و بخش اعظم پتانسیل­های تحقیق در هر کشور و هر منطقه در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی یافت می­شود. پارکهای علمی و فناوری پل ارتباطی بین دانشگاهها و شرکتها هستند. آنان همانند مترجمانی هستند که موانعی از قبیل ناهم زبانی و ناهمدلی ناشی از علاقه­های متفاوت بین کارآفرینان و دانشگاهیان را  از میان برمی­دارند.

تذکر این نکته بسیار مهم است که پارکهای علمی و فناوری از طریق حمایت از کسب و کار شرکتها در مجاورت دانشگاهها، در حقیقت به افزایش قدرت رقابت دانشگاهها و نقش آنها در جوابگویی به نیازهای جامعه کمک شایان توجهی می­نمایند. یعنی دانشگاهها قادر خواهند بود از این طریق به عنوان عاملی فعال در توسعه اقتصادی عمل نموده و درآمد خود را از طریق قراردادهای تحقیقاتی افزایش دهند.

بطور خلاصه ، پارکهای علمی و فناوری باید زیرساختها و خدمات لازم برای افزایش قدرت رقابت شرکتها و کاهش هزینه­ها و همچنین ایجاد هم افزایی بین شرکتهای مستقر در پارک را ایجاد نمایند. به عبارت دیگر، هر پارک علمی و فناوری باید باعث افزایش اعتبار برای شرکتهای مستقر در مجموعه خود شود، در غیر اینصورت نباید آن را پارک علمی و فناوری به حساب آورد. در این حالت آنها فقط مجموعه­های صنعتی معمولی و سنتی هستند که از نظر توسعه منطقه­ای اهمیت زیادی نخواهند داشت.

 

7-2-سایر الزامات:

 این الزامات مجموعه ای از نکات قابل تأکید و ضروری را  برای خوشه علم و فناوری تشکیل می دهند :

1- الزام وجود سرمایه های مخاطره پذیر[14] :        

یکی از اصلی ترین ابعاد خوشه های علم و فناوری سرمایه های مخاطره پذیر است ، آنچه در سرمایه گذاری مخاطره پذیر اتفاق می افتد ، تبدیل اندیشه های نو به یک تجارت است . سرمایه مخاطره پذیر ، سرمایه ای است که برای تأمین مالی یک شرکت نوپا به کار گرفته می شود . این سرمایه به تأسیس شرکتهای نوآور کمک     می کند و در کشورهای توسعه یافته ، سرمایه گذاری مخاطره پذیر به عنوان منبعی برای توسعه کارآفرینی نهادینه شده است . سرمایه مخاطره پذیر از آن جهت که کمک به شکل گیری و تجاری سازی   طرحها ، ایده ها و برنامه های کسب و کار می نماید و در خدمت طرحها و ایده های جدیدی قرار می گیرد که تاکنون در بازار آزمون نگردیده اند ، مخاطره پذیر نامیده می شود.

2- الزام به  وجود دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی :

خوشه های علم و فناوری برتر جهان در مرزهای دانشحرکت می کنند. محصولات تولیدی خوشه های علم و فناوری همگی دارای فناوری  بالا هستند . نیاز شدید به دانش بالای بنیادی و ضرورت غیرقابل انکار پیوستگی شدید فناوری های برتر با تحقیقات دانشگاهی ایجاب می نماید تا دانشمندان و مهندسان با یکدیگر کارهای مشترک انجام دهند . این فرایند تولید علم و تبدیل آن به فناوری و سپس تجاری شدن آن در یک مکان انجام نخواهد شد مگر اینکه اصلی ترین مراکز تولید علم در درون خوشه باشند .

دلیل بعدی نیاز مبرم خوشه های علم و فناوری به استخدام نیروهای متخصص با سطح بالایی از توانایی های مهارتی است که توسط دانشگاهها تربیت می گردند ، و حتماٌ می بایست برای بهنگام ماندن سطح دانش آنها این نیروها با دانشگاهها و سایر بنگاههای تجاری داخل خوشه در تعامل باشند .

سومین دلیل می تواند ضرورت تولید علم و فناوری های بازار محور توسط دانشگاهها باشد که در سطوح آموزش ، پژوهش و ارائه خدمات دانشگاهی و تخصصی به محیط پیرامون به عنوان اصلی ترین وظایف دانشگاهها در تعامل با محیط پیرامون وجود دارد . این مسأله منجر می گردد که خود دانشگاهها برای حضور در فضای خوشه علم و فناوری علاقه و الزام داشته باشند ، یعنی برای دانشگاهها این امکان که دسترسی سریع به محیط مصرف تولیداتشان داشته باشند ، به وجود می آید و این بهترین فرصتی است که دانشگاهها به دست خواهند آورد، لذا آگاهانه مکانیابی دانشگاهها متأثر از خوشه های علم و فناوری تغییر خواهد کرد .

3- الزام به نو بودن محصولات تولیدی :

خوشه های علم و فناوری در مرزهای دانش قرار دارند . محصولات تولیدی این خوشه ها اعم از کالاها ، خدمات ، فرایندها و برنامه ریزی ها ، همگی از سطح بالای فناوری و تکنولوژی برخوردارند . با توجه به حجم بالای سرمایه گذاری های انجام شده در این خوشه ها اعم از سرمایه گذاری های زیرساختی ، ساختاری ، شبکه ها ، سرمایه های انسانی و مغزافزارها ، در صورتی می توان هزینه های بالای این نوع سرمایه گذاری ها را تأمین نمود که بتوان بازدهی بالایی را رقم زد .

این بازدهی بالا تنها در صورتی امکان پذیر است که محصولات تولیدی در سطوح بالایی از فناوری ، نو  و تازه  باشند و دارای رقبای کمتری در بازار باشند . این وضعیت منجرمی گردد ، در دوره انحصاری امکان بهره برداری از مجوزهای مالکیت فکری و معنوی اختراعات  و ابداعات ، سودهای انحصاری بالا تأمین گردد و بتوان فرایند علم و فناوری پیوسته را همواره تکرار نمود ، به همین علت در خوشه های علم و فناوری موفقی چون دره سیلیکون در امریکا مدت بهره برداری از یک محصول به کمتر از یک سال ویا حتی چندین ماه کاهش یافته است . 

4- الزام برای هم پیوندی با صاحبان علم و تکنولوژیهای مرزی دانش( بالای روز در دنیا)  :

این الزام به گونه ای در الزامهای دیگر نهفته است. خوشه علم و فناوری موفق مثل دره سیلیکون خود در مرز دانش قرار دارد و در صورتی که این خوشه این قدرت حرکت در لبه ها و مرزهای دانش را از دست بدهد، مزیت رقابت پذیری بین المللی خود را از دست خواهد داد ، چرا که نوآوری های تکنولوژیکی مزیت آفرین را از دست داده است . با این وصف این الزام که عموما ٌبرای سیاستگذاری در راستای تشکیل و توسعه خوشه های علم و فناوری از کشورهای جهان سوم طرح می گردد ، این نکته اساسی را بیان می کند که اگر قصد  بهره برداری از یک فضای شهری مناسب با حضور دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی و ذخیره مناسبی از زیرساختهای اصلی و ساختارهای نرم و سخت در کنار ذخیره مناسبی از نیروهای انسانی ماهر و نیمه ماهر از طریق تشکیل و توسعه خوشه های علم و فناوری را دارند، در صورتی که به صورت یک جزیره عمل کنند و مستقل از سایر خوشه های علم و فناوری و بنگاههای بزرگ بین المللی صاحب تکنولوژی های برتر بخواهند فعالیت خود را آغاز نمایند ، به نظر می رسد امکان رقابت و موفقیت را نداشته باشند.

 چرا که اولاٌ دست یابی به مرزهای دانش تبدیل شده به فناوری و سپس به محصول است که سودآوری بالا و امکان ایجاد مزیت رقابتی را از طریق تکنولوژی و نوآوری های مربوطه  به وجود می آورد و ثانیاٌ رقابت در این زمینه بسیار مشکل تر از همکاری در این زمینه در سطح بین المللی خواهد بود. بنابراین ضرورت دارد هم پیوندی و مشارکت مولفه اصلی خوشه های علم و فناوری  قلمداد گردد.این الزام شامل بنگاه های غول پیکر صاحب فناوری در دنیا نیز می شود.

5- الزام به وجود بنگاههای برتر ملی در خوشه علم و فناوری :

هرچند هم پیوندی با صاحبان تکنولوژی، علوم مرزی و بنگاههای غول پیکر بین المللی در الزام  قبل بیان شد . ولی با توجه به اهمیت موفقیت یک خوشه علم و فناوری در سطح هر کشوری  ضرورت دارد تا بنگاههای بزرگ ملی که تجارب موفق و مناسبی در زمینه های تولید محصولات و عرضه آنها به بازارهای ملی و بین المللی دارند در خوشه های علم و فناوری حضور داشته باشند. چرا که نقش آفرین اصلی تولید و توسعه فناوری بنگاه های بزرگ هر کشوری است.

 این به معنی استفاده از تجارب گذشته و امکانات قابل توسعه آنها در رشد و توسعه خوشه است. با این وصف یک خوشه علم و فناوری در کنار دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی ، پارک های فناوری ، ذخیره نیروی انسانی ماهر از دانشمندان و مهندسان ، زیرساختهای مناسب و ساختارهای قدرتمند سخت و نرم ،به حضور شرکتهای ملی توانمند و صاحب تجربه در داخل کشور نیز نیاز دارد. تا فرایند جذب تکنولوژیکی و امکان توزیع اجزای آن در زنجیره ارزشی صفی و ستادی بنگاههای داخلی خوشه سریعتر صورت بپذیرد ، چرا که بنگاههای موفق داخلی این فرایندها را راحت تر و سریعتر انجام می دهند .

6- الزام به وجود زیرساختار و ساختارهای سخت و نرم :

سرمایه گذاری برای تأسیس یک بنگاه اقتصادی صرف نظر از توجیه فنی و بازار محصول ، مستلزم دقت نظرهای کارشناسی اقتصادی در هزینه های سرمایه گذاری است . هزینه های سرمایه گذاری شامل کلیه هزینه هایی است که بنگاه برای تولید محصول نیازمند بهره برداری از تجهیزات و امکانات ایجادکننده آنها خواهد بود. نبود تسهیلات و امکانات فیزیکی پیشرفته رغبت برای سرمایه گذاری را کم و هزینه های سرمایه گذاری را افزایش می دهد. البته تامین و تدارک این امکانات آن هم در سطح استاندارد خوشه های پر جذبه دنیا ، از هزینه برترین و مشکل ترین الزامات خوشه ها مخصوصا" خوشه های جدید التاسیس است .

7- الزام به وجود قوانین و مقررات تسهیل کننده و خاص :

استفاده از قوانین کلی چه در زمینه های اداری ، مالیاتها ، حمایتها ، معافیتها ، مجوزها ، حقوق مالکیت ، دعوی خواهی و قضاوت و غیره نمی تواند در یک خوشه علم و فناوری ، همچون سایر جاها باشد . لذا بسیاری از خوشه های علم و فناوری در جهان همواره از یک مزیت مناسب دارا بودن قوانین متفاوت از سایر جاهای کشور برخوردارند، که این موضوع جزء ساختارهای نرمافزاری حقوقی لازم برای تشکیل خوشه های علم و فناوری محسوب می گردد . علاوه بر وجود قوانین حمایت همه جانبه و تسهیل کننده سریع و آسان  از نظر مالی و فرایندی ، اعطای مجوزها و سایر نیازمندی های مرتبط بین دولت و خوشه از مهمترین عناصر به شمار می آیند .

8- الزام وجود مدیریت خاص خوشه های علم و فناوری :

مدیریت که در همه مطالعات به نقش اساسی آن اشاره می گردد ، هنگام مواجهه با یک فضای شدیداٌ چندبعدی در حال تغییر که رمز وجود آن تغییر پذیری مداوم است نیاز شدید به انعطاف پذیری بالا و هنر بهره مندی از کلیه علوم و تکنولوژی های صفی و ستادی را دارد. به نظر نمی رسد در یک خوشه علم و فناوری که نهاده های تولید ، ساختارها ، محصولات ، فرایندها، بازار ، مصرف کنندگان و شاغلان آن کاملاٌ با سایر بخشهای دیگر اقتصادی متفاوت هستند ، بتوان از نظریات موجود مصطلح مدیریت و اداره امور استفاده نمود . مدیریت در سطح خوشه های علم و فناوری نیز نیازمند ابزارها ، علم ، مطالعات و فرایندهای جدید انعطاف پذیر پیش رو است که بتواند در همه شرایط قدرت رقابت پذیری بین المللی خوشه را حفظ نموده، کلیه جریانهای داخلی و خارجی و نیروهای متعامل درون و بیرون خوشه را در این راستا هدایت نماید .

9- الزام به وجود نهادهای حمایت کننده عمومی :

رفتارهای دولتی و قوانین هر چند اساس و ساختارهای یک خوشه علم و فناوری را به شدت تحت تأثیر قرار می دهند ، اما برای تضمین چرخش و جریان ساده ، کامل ، سریع و دقیق اطلاعات در بین بنگاهها و افراد خوشه علم و فناوری کافی نیستند . تشکیل نهادهای عمومی خودجوش همچون انجمنهای کاری و حرفه ای ، نشریات محلی ، نشریات و بولتنهای تخصصی و حرفه ای ، گروههای عمومی علمی و صنفی ، جریان برخوردهای چهره به چهره و ایجاد ارتباط نزدیک بین افراد را در خوشه ها به وجود می آورند . این موضوع جریان همکاری در درون خوشه را تسهیل می کند .

نهادهای عمومی غیردولتی هرچند برای موفقیت می توانند از حمایتهای دولتی استفاده نمایند ولی در فرایندها و فضاهای ارتباطی غیردولتی به وجود آمده و اصولاٌ تشکیل آنها در فضاهای غیررسمی هم جذابیت بیشتری برای اعضا خواهد داشت و هم قدرت ارتباط و بهنگام سازی و بالندگی خوشه را بهتر به وجود می آورند. البته در چارچوب تشکیل نهادهای عمومی حمایت کننده، سرمایه اجتماعی عنصر محوری جهت دهنده همکاری درون خوشه ای در عین رقابت است.

 10- الزام وجود بازار :

بازار هدف نهایی هر محصول تولید شده است . یک تولیدکننده محصول تولیدشده خود را در بازار به فروش می رساند ، بازار تنها محلی برای خرید و فروش محصول نیست،  اصلی ترین نیازهای مشتریان ، تغییر سلیقه ها ، محصولات رقیب ، تکنولوژی های نو ، تغییر فضاها و فرایندهای تولیدی ، تغییر سطح استانداردهای لازم برای رعایت ، جنگها و رقابت های شدید قیمتی و غیرقیمتی ، معرفی تکنولوژی های جدید ، معرفی زمینه های پرسود جدید ، ظهور و افول قدرتهای قابل رقابت ملی و بین المللی همه و همه در بازار نمایان می گردند . بازار آینه تمام نمای فرایندهای اقتصادی است . یک خوشه علم و فناوری حتماٌ باید بتواند در کنار خود یک بازار قدرتمند داشته باشد . ماندگاری و پایداری در مزیت رقابتی بین المللی و نوآوری های تکنولوژیک نتیجه تعامل میان عناصر بنگاه و بازار است . استفاده از اثر مقیاس و برخورداری از حاشیه سود تضمین کننده سود بنگاه، حداقل انگیزه های استفاده بنگاه از بازار هستند که بقای بنگاه به آنها وابسته است .

11- الزام قرار گرفتن در فضای شهری و مناطق مجاور شهرها :

خوشه های علم و فناوری می بایست در فضای شهری قرار گیرند ، یعنی اینکه کاملاٌ در فضای شهرها شکل گیرند و محدود به محدوده شهر گردند و یا بخشی از فضای شهر و بخشی هم از فضای حومه شهر را به خود اختصاص دهند . رعایت این الزامات به چند علت ضروری به نظر می رسد :

سرمایه انسانی مورد استفاده خوشه های علم و فناوری نیروهای متخصص ، دانشمندان و مهندسان و بخش اعظمی از نیروهای ماهر جامعه هستند که برای جذب آنها نیاز مبرم به وجود محیط جذاب و شهری است . محیطی که بتواند کلیه نیازهای زندگی شهری آنها را پاسخ دهد و آنها را مجبور به مهاجرت ننماید .

 بخش مناسبی از خدمات حقوقی ، مالی ، بیمه ای ، مشاوره ای ، فنی ، بازاریابی ، تبلیغات ، آموزشی ، بهداشتی و دسترسی به ادارات دولتی مرتبط با فعالیتهای یک خوشه و افراد شاغل در آن تنها در شهر قابل تأمین است و در فضای غیرشهری این خدمات وجود ندارند و یا در صورت وجود از سطح مناسب برخوردار نیستند .

در شهرها امکانات زیربنایی مناسبی همچون اتوبانها ، پارکها ، دانشگاهها ، آزمایشگاهها و مراکز اصلی تصمیم گیری و مخصوصاٌ بخشهای فنی و خدمات پشتیبانی فنی قرار دارند که نیازی به ایجاد مجدد آنها نیست. همچنین فعالیت خوشه های فناوری در شهرها مشکلات زیست محیطی ایجاد نمی کند و امکان استقرار در مکان های شهری را دارند.  لذا خوشه های علمی و فناوری سازمان پیچیده و بزرگی از نهادها،موسسات،بنگاه ها،زیرساختهای نرم و سخت با یک مدیریت با سطح بسیار عالی برای محصولاتی نو در پرتو اعتماد اجتماعی برای ایجاد روحیه رقابت و همکاری هستند که تبلور قابلیت های فناورانه هر کشور اند.

 

8- دولت، دانشگاه و صنعت ( یک جمع بندی ):

آنچنان که دیدیم خوشه های صنعتی و مخصوصا خوشه های فناوری از مهم ترین نمادهای امروزی همکاری دانشگاه، صنعت و دولتها به شمار می آیند. برای تشکیل یک خوشه صنعتی و مخصوصا خوشه علم و فناوری الزامهای 12 گانه نشان دادند که بدون حضور و همکاری این سه عنصر اصلی خوشه های علم و فناوری تشکیل نمی گردند. در حقیقت حضور این سه عنصر برای تشکیل و توسعه خوشه ( مخصوصا علم و فناوری ) الزامی بوده و تبلور عینی همکاری این سه عنصر در خوشه های علم و فناوری قابل مشاهده است.  در کل میتوان برای دولت و صنعت وظیفه موکد تامین و پشتیبانی الزامات زیر را بیان نمود.

      حضور و نقش اساسی دولت در راستای تامین الزامات متفاوت :

-         پارک علمی و فناوری (اساسی ترین الزام)

-         الزام وجود سرمایه های مخاطره پذیر    

-         الزام به  وجود دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی  

-         الزام برای هم پیوندی با صاحبان علم و تکنولوژیهای مرزی دانش( بالای روز در دنیا)   

-         الزام به وجود زیرساختار و ساختارهای سخت و نرم

-         الزام به وجود قوانین و مقررات تسهیل کننده و خاص

-         الزام وجود مدیریت خاص خوشه های علم و فناوری  

-         الزام به وجود نهادهای حمایت کننده عمومی

حضور و نقش آفرینی صنعت در تضمین الزامهای :

-         الزام وجود سرمایه های مخاطره پذیر و مشارکت در تامین سرمایه صندوقهای مربوطه      

-         تقویت مراکز تحقیقاتی و R & D

-         الزام به نو بودن محصولات تولیدی و تلاش در راستای تولید محصولات جدید و جهان پسند

-         الزام برای هم پیوندی با صاحبان علم و تکنولوژیهای مرزی دانش( بالای روز در دنیا) 

-         الزام به وجود بنگاههای برتر ملی در خوشه علم و فناوری

در پایان برای جمع بندی و پیشنهاد،  چرخه توسعه تکنولوژی ملی را که براساس الزامات خوشه ای طراحی و تدوین گردیده و متضمن همکاری دانشگاه، صنعت و بامدیریت و همکاری دولت است پیشنهاد میگردد.

 

منابع و مأخذ :

1-     افخمی، ولی الله و محمد رضا رضوی ( 1383 )، " شتاب بخشیدن به توسعه صنعتی از طریق ایجاد شبکه ها و خوشه ها، ص 2، از جستجوی گوگل فارسی.

2-     ایران نژاد ، ژیلا و محمدرضا رضوی (1383) : خوشه های صنعتی ، انتشارات نسل فردا، تهران.

3-     پیراسته ، حسین (1383 ) ؛ جزوه درسی اقتصاد صنعتی دوره کارشناسی ارشد . گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان . اصفهان .

4-     حاج فتحعلی ها ، عباس (1372) ؛ توسعه تکنولوژی : بررسی مفاهیم و فرایند تصمیم گیری ها ، چاپ اول . انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی به شماره انتشار 74 ، تهران .

5-     دین محمدی ، مصطفی ، سهراب دل انگیزان و زین العابدین صادقی (1384) ؛" خوشه بندی فضایی صنایع با فناوری برتر و تأثیر آن بر توسعه فناوری " دومین همایش دو سالانه آموزش عالی و اشتغال ، خرداد 1384 ، دانشگاه تربیت مدرس ، تهران .

6-     مبانی نظری و مستندات برنامه چهارم توسعه (1383) ؛ سازمان مدیریت وبرنامه ریزی کشور ، تهران .

7-     مجیدی ، جهانگیر (1381) ؛ کلاستر یا خوشه های صنعتی ، سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی . تهران .

 

8-     Altenburg| T. and Meyer – Stamer| J. (1999); " How to promote clusters: Policy experience from Latin Anerica “. World Development 27 (9) 1693-1713.

9-     Baptista| R. (1998); Clusters| Fnnovation and Growth| in Swann| P. Prevezer| M. and Stout| D. (Ed) the Dynamics of Fndustrial Clustering: Fntemational Comparisons in Computing and Biotechnology| Ozford University Press| Oxford.

10- Bell| M. and Alb| M. (1999); “Knowledge systems and technological dynamism in industrial Cluster in developing countries|” World Development 27 (9) 1715-1734.

11- Bergman E. and Feser E. (1999); Industrial and Regional Clusters: Consepts and Comparative Applications. The web Book of Regional Science| Regional Research Institute. West Virginia University.

12- Brown | R (2000 | b) ; " Cluster Dynamics in theory and practice with Application to Scotland " | Regional and Industrial Policy Research Paper | Number 38 | March 2000 .

13-  Brown| R. (2000.a); “Clusters and local Embeddedness| European Urban and Regional Studies. (1).

14-  Christian H. M. Ketels (2004); Cluster-Based Economic Development| What Have We Learned. Institute For Strategy And Competitiveness| Harvard Business School|  London| Uk.

15- Clark| K. B. Hayes| R.H. & Lorenz | c.(Eds) | (1985); The Uneasy Alliance Managing the productivity – Technology Dilemma | Boston : Harvard Business School Press .

16- Davidson| T. (2002).The Creation Of A Cluster: A Case Study Of Malaysias Multimedia Super Corridor. Master Thesis Link. Ping University| Penang| Malaysia.

17- Dermer| J. (Ed)| (1986); Competitiveness through Technology| Massachuts and Toroto: Lexington Books.

18- Dodgson| M. (2000); the Management of Technological Innovation: An International and Startegic Approach| Oxford University Press. 

19- Dorf| I. c. (1999); Technology management Handbook. CRC Press. VSA.

20- Dosi| G| Giannetti| Toninelli| P.A (EdS). (1992); Technology and Enterprise in a Historical Perspective| Oxford: Clarendon Press.

21- Dosi| G. (1984); Technical change and Industrial Transformation| New York: st. Martins Press.

22- Enright| M .J. (1996); " Regional Clusters and Economic Development: A Research Agenda “| In Business Newworks: Prospects for Regional Development| Edited by U.H. staber Et Al.| Berlin| Walter De Gruyter.

23- Enright| M. (2000); The Globalization of competition and the localization of Competitive Advantage: Policies toward Regional Clustering in Hood| N. and Young S. (Eds) Globalization of Multinational Enterprise and Economic development| Macmillan| London.

24- Ferguson| R. (1999). Whats In A Location? Science Parks And The Support Of New Technology-Based Firms. Doctors Dissertation. Issn 1401-6249| Isbn 91-576-5484-0.

25- Feser| E. (1998); Old and New Theories of Industry Clusters| in Steiner| M. (Ed) Cluster and Regional Specialisation| Pion Limited| London.

26- Furino| A. (Ed)| (1988); Cooperation and Competition in the Global Economy: Issues and sdtrategies| Cambridge| Mass. Ballinger.

27- Gatchair| S. (2002); " Cluster strategies for less favored Yegions: Lessins from Latin America “.

28- Giblin.Majella & Others.(2002). Industrial Clusters: The Role Of Organizations And Institutions.

29- Centre For Innovation & Structural Change National University Of Ireland.

30-      -Hillner| Jennifer. (2000). “Venture Capitals.” Wired| V8.07| July| Pp. 258-271.

31- Humphrey| J. and Schmitz| H. (1998); " Trast and inter – firm relations in developing and Transitioning economics." The Journal of Development studies. 34(4) 32-61.

32- Ketels| C. (2003); “The Development of the cluster concept – Present experiences and further developments “. Prepared for NRW conference on clusters| Duisburg| Germany| 5 Des 2003.

33- Ketels| C. (2004); " Cluster – Based Evonomic development: What Have We Leared|" Harvard Business school| DTI| London. UK. 17 March 2004. WWW. Isc. hbs. Edu.

34- Leonard – Barton| D. (1995); Wellsprings of Knowledge: Building and Sustaining Sources of Innovation Boston: Harvard Business School Press.

35- Link| A.N. & Tassey| G. (1987); Strategies for Technology – based Competition: Meeting the Global challenge| Massachats and Toronto: Lexington Books.

36-      -Maskell| P. (2001) “Knowledge Creation And Diffusion In Geographic Clusters”. International Journal Of Innovation Management| 5 (2): 213-237.

37- Maskell| P. (2002); Towards a Knowledge – Based Theory of the Geografical Cluster. Center for Economic and Business Research (WWW. Cebr. DK).

38- NGA: National Governors Association (2002); A Governors Guide to Cluster – Based Economic Development. Washington| D.C. 20001-1512 WWW.nga . org.

39- Nowotny| N. Scott| P. and Gibbons| M. (2001); Re – Thinking Science. Polity Press. Cambridge. VK.

40-      OECD| (2001); OECD Science| Technology And Industry Scoreboard (1999) Benchmarking Knowledge -Based Economy .Www.Oecd.Com.

41- Parrilli| M. (2002); Innovation and conpetitiveness within the small furniture industry in Nicaragua in Innovation and small Enterprises in the Third world Ed. by M. van Dijk and H. sandee. Cheltenham: Edward Elgar Publishing.

42- Pietrobelli| C. and Barrera| T. (2002); "Enterprise clusters and industrial districts in Columbia fashion sector|” European Planning studies 10(5) 541-562.

43- Porter | M.E|(2003b) ; Building the Microeconomic Foundations of Competitiveness | in : the Global Competitiveness Report 2002-2003 | World Economic Forum | New York : Oxford University Press .

44- Porter| M. E. (2001) Clusters Of Innovation: Regional Foundations Of U.S. Competitiveness| Council On Competitiveness| Washington| Dc .Siepr Discussion Paper No. 00-39.

45- Porter| M.E| (2003a);" The Economic Performance of Regions|” Regional studies| Vol .37. No .6&7|549-678.

46- Porter| M.E. (1985); Competitive Advantage| Macmillan| New York| Free Press.

47- Porter| M.E. (1990); the Competitive Advantage of Nations| New York: Basic Books.

48- Porter| M.E. (1995); “Competitive Advantage of the Inner City.” Harvard Business Review (May/June):55-71.

49- Porter| M.E. (1997); "New Strategies for Inner – City Economic. Development | Economic Development Quarterly 11(1) : 11-27.

50- Porter| M.E. (1998); " Clusters and the New Economic of Competition |" Harvard Business Review (November / December ).

51- Rabellotti| R. (1999); " Recovery of a Mexican Cluster: Devaluation bonanza or Collective efficiency| " World Development| 27 (9) 1571 – 1585.

52-      Ramasamy. Bala & Others .(2002).Malasia Leap Into The Future: An Evaluation Of The Multimedia Super Corridor .The University Of Nottingham .Research Paper Series.

53- Romer| P. M. (1986); “Increasing Returns and long Run Growth|” Journal of Political Economt| 94| pp. 1002-1037.

54- Romer| P.M. (1990); “Endogenous Technological Change| Journal of Political Economy| 98| pp. 71-110.

55- Rosenfeld. (1995); “Bringing Business Cluster in to the Mainstream of Economic Development”| European planning studies| Vol. 5| pp.3-23.

56- Saxenian| A.(2001); Bangalore: The Silicon Valley Of Asia?| Working Paper No. 91| Center For Research On Economic Development| And Policy Reform.

57- Saxenian.Annalee .(2001). Bangalore: The Silicon Valley Of Asia? Stanford University.

58- Schmitz| H. (1999); " Global competition and local cooperation: Success and failure in the sinos valley| Brazil. " world Development 27(9) 1627 – 1650.

59- Smith .Keith .2000.What Is The ‘Knowledge Economy’? Knowledge Intensive Industries And Distributed Knowledge Bases

60- Swann| P. (1998); Clusters in the Us computing Industry| in Swann| P.| Prevezer| M.and Stout| D. (eds) the Dynamics of Industrial Clustering : International Comparisons in Computing and Biotechnology | Oxford University Press | Oxford .

61- UNESCO (1988); Technology management| First International Conference in Miami| Florida.

62- Visser| E. (1999); “A Comparison of Clustered and dispersed firms in the small – scale clothing industry of Lima|" World Development 27(9) 1553- 1570.

63- Wang Xiaomin| (2000).Zhongguancun. Science Park:  A Swot Analysis. Administration Commission Of Bez| Brief Introduction To Beijing Experimental Zone For Development Of New Technology Industries Http://Www.Bez.Gov.Cn/English-Frame/En3-2-1.Htm

64- Willoughby| K. W. (2000)| " Building Internationally Competitive Technology Regions: the Industrial – Location – Factors Approach and The Local – Technology – Milieux Approach| " Joumal of International and Area Studies volume 7| Number 2| pp. 1-36.

65-      Yoshizawa J.| Koyama Y.| Yamamoto T. And Gonta K.| (2001). Survey Of Trends In The Envelopment Of Science And Technology. Parks.  Nistep Report No. 38.

66- Zeleny| M. (1986); “High Technology management “. Human systems management| volume 6.

67- -Zhang. Junfu (2003) . High-Tech Start-Ups And Industry Dynamics In Silicon Valley. Public Policy Institute Of California.

 

 

[1] برای تهیه این قسمت از منابع شماره 1-2-5-6-7-8-11-14-22-38-47 و 50  در لیست منابع و مآخذ استفاده شده است.

 

[2] برای تهیه این قسمت از منابع شماره 1-2-5-7-25-32 و 49 در لیست منابع و مآخذ استفاده شده است، از آنجایی که استفاده به صورت اقتباسی صورت گرفته ، ارجاع تنها به صورت اعلام شماره در پاورقی صورت گرفته است.

[3] برای تهیه این قسمت از منابع شماره 2-5-10-11-14-17-20-32-41-43 و 64  در لیست منابع و مآخذ استفاده شده است.

[4]  برای تهیه این قسمت از منابع شماره 1-2-3-5-7-11-14-17-20-32-41-43 و 64  در لیست منابع و مآخذ استفاده شده است.

 

[5] - ٍExternal Economies  of scale.

[6] - Transaction Cost

[7] - Collective Action

[8] برای تهیه این قسمت از منابع شماره 1-2-5-7-10-11-12-13-14-16-22-23-25-31-32-33-36-37-38-43-44-45-46-47-48-49-50-51-58 و 64  در لیست منابع و مآخذ استفاده شده است.

[9] برای تهیه این قسمت از منابع شماره 5-10-15-16-17-18-19-20-21-24-26-27-28-29-30-34-35-36-37-39-40-41-42-43-52-53-54-56-57-59-60-61-63-64-65-66 و 67  در لیست منابع و مآخذ استفاده شده است.

 [10] . Science and Technology Park (STPs)

[11] . International Association of Science Parks (IASP)

[12] . Incubutors

[13] . Spin – off  (ایجاد مؤسسات جدید از دل مؤسسات قدیمی­تر و با سابقه)

[14] - Venture Capitals

مرکز کارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف به نقل از سایت دانشگاه رازی کرمانشاه

بهبود پورتال پورتال پرتال پرتال سازمانی پورتال سازمانی پورتال شرکتی سامانه سازمانی سامانه شرکتی پرتال شرکتی وب سایت شرکتی وب سایت سازمانی مدیریت آسان مدیریت محتوا مدیریت محتوا بدون دانش فنی پنل ویژه همکاران نظرسنجی آنلاین فیش حقوقی آپلود فیش حقوقی مدیریت بیمه مدیریت خدمات بیمه خدمات بیمه بیمه تکمیلی آموزش پیشنهادات انتقادات مدیریت جلسات فرم ساز مدیریت منو مدیریت محتوا مدیریت سئو پنل مدیریتی چند کاربره ریسپانسیو گرافیک ریسپانسیو