بهبود پورتال

الزامات حداقل سرمایة واسطه‌های مالی

با رویکردی بر شرکت تأمین سرمایه

رضا کیانی

راضیه صباغیان

مقدمـه

مفهوم کفایت سرمایه، الزامات و گسترة شمول آن بی‌شک از موضوعات مورد توجه اصحاب بازار سرمایه است که با توسعه و گسترش این بازار و تعریف و تشکیل نهادهای مالی جدید و تبیین و تصویب ابزارهای مالی مدرن بر طنازی‌های خود افزوده و توجه بیشتری را به خود جلب خواهد کرد. حداقل سرمایه می‌تواند از ابتدایی‌ترین و ساده‌ترین اجزای کفایت سرمایه به شمار رود و خود می‌تواند به سرمایة تعهد شده و سرمایة پرداخت شده تقسیم شود. متن پیش‌رو می‌کوشد تا با گذری بر قوانین کشورهایی با بازار سرمایه رشد یافته یا در حال رشد و نیز نهادهای مالی فعال در آنها چشم‌انداز مطلوبی برای تعیین حداقل سرمایة شرکت‌های تأمین سرمایه در ایران ترسیم کند. توجه به تشابهات اسمی و تفاوت‌های موضوعی در حوزة نهادهای مالی در بین کشورهای گوناگون نکته‌ای در خور توجه است که در مورد مشخصی همچون شرکت تأمین سرمایه یا همان بانک سرمایه‌گذاری نمود ویژه‌ای می‌یابد. از این رو نگارندگان از یک سو بیش از نام نهادهای مالی به موضوع فعالیت آنها توجه داشته‌اند و از دیگر سو موضوع و حیطة فعالیت شرکت‌های مورد بررسی را به اجمال معرفی کرده‌اند تا تشابهات اسمی اسباب گمراهی خوانندگان را فراهم نیاورد. هر چند این گزارش براساس موارد بررسی شده، پیشنهادی در مورد حداقل توان مالی شرکت‌های تأمین سرمایه ارائه خواهد داد اما بر اهمیت تبیین استراتژی‌های کلان همچون ورود بازیگران متبحر و توانمند خارجی یا تکیه بر توان نهادهای مالی داخلی در تعیین حداقل‌های لازم برای فعالیت شرکت مورد بحث پامی‌فشارد.

 

1- الزامات حداقل سرمایه در قوانین مورد بررسی

همان‌گونه که از متن و جدول پیش‌رو مشخص است میزان حداقل سرمایه در کشورهای پیشرفته در مقایسه با کشورهای رو به رشد مبالغ بسیار بزرگتری را به خود اختصاص داده و در میان کشورهای مورد بررسی کره جنوبی الزامات بسیار سخت‌گیرانه‌تری را به واسطه‌های مالی خود تحمیل کرده است. همچنین برای پذیره‌نویسی الزامات حداقل سرمایه به مراتب بیشتری درمقایسه با سایر فعالیت‌های واسطه‌گری در نظر گرفته شده است.

 

1-1  کره جنوبی

مطابق قوانین کره جنوبی شرکت‌های سهام‌گزار[1] ملزم‌اند در صورتی که تمایل به انجام فعالیت‌های کارگزاری، معامله‌گری و پذیره‌نویسی داشته باشند از 50 میلیارد وُن[2] معادل 4/53 میلیون دلار آمریکا، در صورتی که خواهان فعالیت معامله‌گری و کارگزاری باشند از 20 میلیارد ون معادل 4/21 میلیون دلار آمریکا و در شرایطی که تنها مایل به انجام امور کارگزاری باشند از 3 میلیارد ون معادل 2/3 میلیون دلار آمریکا سرمایة پرداخت شده[3] برخوردار باشند.

 

1-2  مالزی

قوانین مالزی سرمایة پرداخت شده‌ای برابر 100 میلیون رینگیت مالزی معادل 6/28 میلیارد دلار آمریکا برای کارگزار جامع[4] که گسترة وسیعی از فعالیت‌های مالی شامل خرید و فروش اوراق بهادار، مدیریت سرمایه‌گذاری و پذیره‌نویسی را انجام می‌دهد، در نظر گرفته ‌است. این قوانین کارگزار غیرجامع[5] که قادر به انجام فعالیت‌های مدیریت سرمایه‌گذاری و پذیره‌نویسی نیست را به داشتن 20 میلیون رینگیت معادل 7/5 میلیون دلار سرمایة پرداخت شده ملزم کرده‌ است.

 

1-3  پاکستان

در پاکستان بانک سرمایه‌گذاری برای شروع فعالیت باید از سرمایة پرداخت شده‌ای دست کم برابر 500 میلیون روپیه معادل 46/8 میلیون دلار برخوردار باشد.

 

1-4 هنـد

در هند قانون‌گذار به تبیین الزامات ارزش خالص[6] شرکت‌های واسطه‌گرمالی پرداخته است. براین اساس شرکت‌هایی که مایل به انجام فعالیت‌های مدیریت انتشار[7]، مشاوره[8]، رایزنی[9]، مدیریت پرتفوی و پذیره‌نویسی هستند ملزم به دارا بودن ارزش خالصی برابر 50 میلیون روپیه معادل 14/1 میلیون دلار آمریکا هستند. این مبلغ برای شرکت‌هایی که به پذیره‌نویسی، مشاوره، رایزنی و مدیریت پرتفوی می‌پردازند 5 میلیون روپیه معادل 114 هزار دلار آمریکا و برای شرکت‌هایی که تنها به پذیره‌نویسی ومشاوره به ناشر می‌پردازند 2 میلیون روپیه معادل 59/45 هزار دلار آمریکا تعیین شده است.

 

1-5  اندونزی

اندونزی الزامات سرمایة واسطه‌های مالی را به دو بخش سرمایه پرداخت شده و سرمایه در گردش خالص[10] تقسیم کرده است. براین‌اساس سرمایة پرداخت شدة پذیره‌نویس 50 میلیارد روپیة اندونزی معادل 5/5 میلیون دلار آمریکا و سرمایة خالص در گردش آن 25 میلیارد روپیة اندونزی معادل 76/2 میلیون دلار آمریکا تعیین شده است. سرمایة پرداخت شدة مدیر سرمایه‌گذاری 5 میلیارد روپیة اندونزی معادل 6/552 هزار دلار آمریکا و سرمایه در گردش خالص آن 200 میلیون روپیة اندونزی معادل 22 هزار دلار آمریکا در نظر گرفته شده است. از دیگر سو شرکتی که خواهان انجام فعالیت‌های پذیره‌نویسی و مدیریت سرمایه‌گذاری توأمان باشد باید سرمایة پرداخت شده‌ای معادل 55 میلیارد روپیة اندونزی معادل 1/6 میلیون دلار آمریکا و سرمایه در گردش خالصی برابر 2/25 میلیارد روپیة اندونزی معادل 785/2 میلیون دلار آمریکا داشته باشد.

 

1-6  بحرین

براساس قوانین بحرین بانک‌های تجاری کامل مرسوم[11] و نیز اسلامی[12] باید از حداقل سرمایة پرداخت شده‌ای برابر 20 میلیون دینار بحرین معادل 1/53 میلیون دلار آمریکا برخوردار باشند که می‌تواند براساس نظر بانک مرکزی بحرین به میزان دیگری تغییر یابد. بانک‌های سرمایه‌گذاری مرسوم[13] بحرینی نیز ملزم به داشتن حداقل سرمایة پرداخت شده‌ای برابر 30 میلیون دلار آمریکا می‌باشند که این میزان نیز براساس توافق با بانک مرکزی بحرین می‌تواند در سطوح دیگری تعیین شود. همچنین این بانک‌ها ملزم‌اند سطح مطلوبی از سرمایه را براساس توافقنامة کمیتة بال و بر مبنای توزین دارایی‌ها با توجه به ریسک آنها محاسبه کرده و نگهداری کنند. بانک‌های سرمایه‌گذاری اسلامی[14] نیز همانند بانک‌های سرمایه‌گذاری مرسوم ملزم به دارابودن حداقل سرمایة پرداخت شده‌ای برابر 30 میلیون دلار آمریکا می‌باشند اما میزان کفایت سرمایة آنها در شرکت‌های مختلف براساس توافق بانک مرکزی بحرین تعیین می‌شود. حداقل سرمایة پرداخت شده برای کارگزاران پول و ارز خارجی[15] در بحرین 400.000 دلار آمریکا در نظر گرفته شده است. در مورد شعبات این شرکت‌ها بانک مرکزی می‌تواند سرمایة اضافه‌ای در نظر گیرد. همچنین بانک مرکزی می‌تواند از یک یا چند سهامدار این شرکت ضمانتنامة بانکی به میزان 1 میلیون دلار آمریکا مطالبه نماید. مشاوران سرمایه‌گذاری[16] نیز باید از حداقل سرمایة پرداخت شده‌ای برابر 10.000 دینار بحرین معادل 5/26 هزار دلار آمریکا برخوردار باشند. افزون بر این، بانک مرکزی بحرین می‌تواند با توجه به تعهدات متقاضی انجام این فعالیت، از وی اعتبارنامه یا ضمانت‌نامة بانکی مطالبه نماید. شرکت‌هایی که تمایل به انجام فعالیت مشاورة سرمایه‌گذاری و کارگزاری[17] دارند نیز باید حداقل سرمایة پرداخت شده‌ای به میزان 400.000 دلار آمریکا داشته باشند. بانک مرکزی بحرین می‌‌تواند سرمایة تکمیلی برای شعبات این شرکت‌ها در نظر گیرد. علاوه بر این بانک مرکزی می‌تواند اعتبارنامه یا ضمانت‌نامه‌ای در قالب خواسته شده یا ضمانت‌نامة بانکی به میزان 400.000 دلار آمریکا از نهاد مزبور مطالبه نماید.

 

 

 

جدول 1- الزامات سرمایة شرکت‌های مالی در کشورهای مورد بررسی

 

2- میزان سرمایة نهادهای مالی مورد بررسی

در جویش شرکت‌های تأمین سرمایه عنوان بانک سرمایه‌گذاری کلید واژة نگارندگان بود لکن چنانچه خواننده درمی‌یابد گسترة فعالیت بانک‌های سرمایه‌گذاری عموماً بسیار فراتر از تأمین سرمایه مطابق تعاریف قانون بازار سرمایة ایران است و در مواردی انجام امور بانکداری تجاری را نیز دربرمی‌گیرد. از دیگر سو نگاه جهانی و فعالیت‌های فرامرزی شرکت‌های مورد بررسی که در مواردی از کشورهای کوچک (جزیره‌های نسبتاً بزرگ) منطقه سربرآورده‌اند به نوبة خود درخور تأمل است و رشد و برون‌نگری با حفظ معیارهای ملی را به رخ می‌کشد و روند جهانی‌شدن در تمامی عرصه‌ها را یادآور می‌شود.

 

2-1  کلیون بانک ترک[18]

شرکت سهامی با مسئولیت محدود کلیون بانک ترک به عنوان یک موسسة تأمین سرمایه[19] در سپتامبر 1989 با تصویب هیئت وزیران و تحت قوانین بانکداری و قانون تجارت ترکیه تأسیس شده است. این شرکت که با هدف انجام امور بانک سرمایه‌گذاری تشکیل شده است به انجام اموری همچون موارد زیر می‌پردازد:

1- فعالیت بین بانکی در بازار پول[20]:

اعطا و دریافت انواع پول‌های ترکی و خارجی از بانک‌ها، مؤسسات مالی و بانک‌های سرمایه‌گذاری در چارچوب قوانین و مقررات و با هدف انجام امور بازارسازی[21] به عنوان سرمایه‌گذار و نهاد واسط؛

2- کارگزاری و ارائة خدمات مالی:

تأمین مالی مشتریان برای خرید اوراق بهادار؛

3- خرید و فروش اوراق بهادار:

مدیریت، تعهد پذیره‌نویسی، انجام حداکثر مساعی و توزیع انواع اوراق بهادار شامل سهام، اوارق قرضه، اوراق تجاری و دیگر ابزار مالی از دیگر فعالیت‌های این شرکت به شمار می‌روند. شرکت می‌تواند با همکاری بانک‌های تجاری، بانک‌های سرمایه‌گذاری، بانک‌های تخصصی، شرکت‌های سرمایه‌گذاری و دیگر گروه‌های مرتبط تشکیل سندیکا داده و اقدام به خرید و فروش انواع اوراق قرضه نموده و مبادرت به تأسیس صندوق سرمایه‌گذاری اوراق بهادار و فعالیت به عنوان نهاد واسط نماید.

4- فعالیت‌های معامله‌گری:

فعالیت به عنوان معامله‌گر و بازارساز انواع اوراق بهادار با هدف افزایش معاملات آن اوراق؛

5- مدیریت سبد و ارائة خدمات مشاورة سرمایه‌گذاری:

·        ارائة خدمات مشاورة حرفه‌ای به اشخاص و مؤسسات سرمایه‌گذاری؛

·        مدیریت صندوق‌های شرکت‌های بیمه، بانک‌های سرمایه‌گذاری، صندوق‌های بازنشستگی و...؛

·        تأسیس و ادارة صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک[22] و شرکت‌های سرمایه‌گذاری[23]؛

·        تأسیس یا مشارکت در شرکت‌های سرمایه‌گذاری اوراق بهادار[24]؛

·        ارائة خدمات مدیریتی، نگهداری و نظارت اسناد[25] به مشتریان.

6- ارائة خدمات مشاوره:

ارائة خدمات مشاوره به اشخاص حقیقی و حقوقی در زمینه‌هایی نظیر طراحی ساختار مناسب سرمایه، عرضة خصوصی[26]، زمان‌بندی مجدد فعالیت‌ها، ادغام و تملک، مطالعات امکان‌سنجی و تدوین امیدنامه؛

 

7- تأمین مالی پروژه‌ها و دیگر خدمات مالی:

نمایندگی مالی[27] یا ارائة خدمات مشاوره در تأمین مالی مشتریان؛

8- اجاره به شرط تملیک تجهیزات[28]:

9- تأمین مالی معاملات[29] و فعالیت‌های مرتبط:

·        بازگشایی اعتبارات اسنادی[30]؛

·        ارائة ضمانت‌های اعتبار خارجی برای صادرات؛

·        انجام امور مالی پیش صادرات[31]؛

·        گشایش اعتبارات اسنادی برای واردات؛

·        معاملات ارزهای خارجی؛

·        انجام پرداخت‌های بین‌المللی برای واردکنندگان و صادرکنندگان.

10-                        ارائة وام در قبال وثیقه

11-                        ضمانت[32] اوراق قرضه و اوراق تجاری

 

2-2  شرکت مدیریت سرمایة بحرین[33] (CMH)

این شرکت که در آوریل 2007 در بحرین و با سرمایه‌ای بالغ بر 200 میلیون دلار که 7/47 میلیون دلار آن پرداخت شده به عنوان یک شرکت سرمایه‌گذاری اسلامی با گرایش جهانی تأسیس شده و انجام دامنه‌ای از فعالیت‌های مالی شامل مدیریت دارایی با الزامات اسلامی[34]، مدیریت صندوق[35]، سامان‌دهی معاملات[36]، عرضة عمومی منطقه‌ای، پذیره‌نویسی و مشاورة سرمایه‌گذاری را هدف قرار داده است. این شرکت همچنین موافقت‌نامه‌ای با بانک سرمایه‌گذاری اسلامی اروپایی[37] مبنی بر همکاری استراتژیک برای توسعة امور مالی و گسترش صنعت مالی اسلامی منعقد کرده است.

 

2-3  بانک سرمایه‌گذاری امور مالی خلیج‌فارس[38] (GFH)

شرکت امور مالی خلیج‌فارس در اکتبر 1999 و در بحرین به عنوان یک بانک سرمایه‌گذاری اسلامی و با هدف کمک به رشد سریع بانکداری اسلامی بین‌المللی و مدیریت دارایی براساس فلسفة شریعت اسلامی با سرمایة 300 میلیون دلار که 212 میلیون دلار آن پرداخت شده به تأسیس رسیده است. از جمله برنامه‌های سرمایه‌گذاری این شرکت می‌توان به برنامه‌های سرمایه‌گذاری زیرساختی[39]، سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات[40] در کشورهایی همچون بریتانیا، فرانسه و اسپانیا، سرمایه‌گذاری در شرکت‌ها[41]، سرمایه‌گذاری در تکنولوژی و نیز سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر اشاره کرد.

 

2-4  شرکت امور مالی عرب[42]

این شرکت با سرمایه‌ای برابر 60 میلیون دلار به فعالیت‌های بانک تجاری و نیز بانک سرمایه‌گذاری اسلامی در لبنان می‌پردازد و اولین بانک سرمایه‌گذاری اسلامی لبنان به شمار می‌رود.

 

2-5  بانک سرمایه‌گذاری کنانگا[43]

این شرکت در سپتامبر 1973 و با سرمایة دو میلیون رینگیت مالزی تأسیس شده و برای توسعة دامنة فعالیت خود اقدام به افتتاح چندین شعبه[44] کرده است. شعبة مدیریت و خدمات مالی آن در سال 1980 و شعبة امین اوراق بهادار[45] آن در سال 1981 به ثبت رسیده‌اند. در سال 1995 و در پی آغاز به کار بورس اوراق مشتقه و آتی کوالالامپور بانک سرمایه‌گذاری کنانگا به اتفاق هلدینگ دویچة استرالیا[46] اقدام به تأسیس شرکت آتی کنانگا دویچه[47] کرد. از سال 1997 نیز شعبة مدیریت دارایی کنانگا ارائة خدمات حرفه‌ای مدیریت سرمایه‌گذاری به مشتریان حقوقی را آغاز کرده است.

 

2-6  بانک سرمایه‌گذاری رصد[48]

این بانک سرمایه‌گذاری مالزیایی خدمات متنوعی به سرمایه‌گذاران در سراسر جهان ارائه می‌کند و از آن رو که توجه ویژه‌ای به ارائة خدمات مطابق با شریعت اسلامی دارد، به عنوان یک بانک سرمایه‌گذاری اسلامی شناخته شده است و همچنین خود را از بهترین شرکت‌های بیمة اسلامی در سطح بین‌المللی می‌داند.

این بانک با سرمایة اولیة 100 میلیون دلار تأسیس شده است و خدمات متنوعی در زمینة مدیریت دارایی‌ها و برنامه‌ریزی مالی با هدف کمک به مشتریان در زمینة سرمایه‌گذاری و مدیریت موفق دارایی‌ها ارائه می‌دهد. این خدمات شامل مدیریت صندوق‌های بین‌المللی[49]، خدمات مشاوره‌ای[50] و سرمایه‌گذاری‌های دارای پشتوانة بیمه‌ای[51] نیز می‌شود. به طور کلی می‌توان موارد زیر را از جمله موارد تخصص این بانک برشمرد:

-         طراحی و انتخاب برنامه‌های سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت، بلندمدت و میان‌مدت و مدیریت دارایی‌ها مطابق با شریعت اسلامی؛

-         تسهیل و توسعة دامنة محصولات بیمة اسلامی[52]؛

-         طراحی صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری بین‌المللی[53]؛

-         تدوین اظهارنامه و برنامة زمان‌بندی مالیاتی[54]؛

-         ارائة برنامه‌های مالی پیش بازنشستگی[55]؛

-         ارائة خدمات صندوق‌های امین سرمایه‌گذاری[56]؛

-         سرمایه‌گذاری خطرپذیر[57]؛

-         سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات[58]؛

-         تبدیل به اوراق بهادار نمودن دارایی‌ها[59]؛

-         ایجاد سندیکا برای انجام امور مالی؛

-         مدیریت وجوه نقد.

 

2-7  بانک سرمایه‌گذاری عرب اردن[60] (AJIB)

این شرکت در فوریه 1978 به عنوان اولین بانک  سرمایه‌گذاری در اردن تأسیس شد و 50 درصد مالکیت اولیة آن به سرمایه‌گذاران اردنی و 50 درصد دیگر به مؤسسات مالی عربی یا اردنی تعلق گرفت. دو گروه عمدة خدمات این بانک عبارتند از:

الف – خدمات بانکداری تجاری:

-         اخذ سپرده به ارزهای داخلی و خارجی؛

-         معاملة اوراق بهادار اردن از طریق بورس امان؛

-         تأمین مالی پروژه‌ها واعطای اعتبار؛

-         صدور اعتبارنامه[61] و ضمانت‌نامه؛

-         اعطای وام‌های مختلف؛

-         صدور ویزا؛

-         معاملة ارزهای خارجی و فلزات گرانبها.

 

ب – خدمات بانکداری سرمایه‌گذاری:

-         تأمین مالی شرکت‌ها[62]:

ارائة مشاوره در زمینة تجدید ساختار شرکت‌ها، ساختاربندی، اجرا و تأمین مالی در موارد ادغام، تملک، ورشکستگی، سرمایة خطرپذیر؛

-         ارائة خدمات وام‌های بازارهای سرمایه[63]:

اخذ وام از مؤسسات مالی داخلی و بین‌المللی برای شرکت‌ها و به منظور تأمین مالی آنها؛

-         ارائة خدمات در بازار سرمایه[64]:

انجام معاملات عمدة سهام شامل عرضة عمومی، عرضه‌های اولیه و ثانویه، معاملات بلوکی[65] و انتشار اوراق قرضة قابل تبدیل و قابل معامله[66] توسط شرکت یا از طریق ایجاد سندیکا و همچنین انجام فعالیت‌های مدیریتی، تعهد پذیره‌نویسی و توزیع سهام منتشره، خدمات مشورتی در مورد شرایط بازار، بررسی‌های خاص در مورد بازار، قیمت‌گذاری سهام در عرضة اولیه و اوراق بهادار قابل تبدیل؛

 

-         مدیریت دارایی‌ها[67]:

مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری با هدف تشویق سرمایه‌گذاری در بازارهای بین‌المللی با بالاترین بازده و با حداقل ریسک و تدوین استراتژی سرمایه‌گذاری بهینة هر مشتری براساس اهداف سرمایه‌گذاری وی با بررسی منظم روند بازار که در این زمینه شرکت سه نوع صندوق سرمایه‌گذاری مشترک با ویژگی‌های متفاوت ایجاد کرده و به مشتریان خود معرفی نموده است.

 

2-8  بانک سرمایه‌گذاری اسلامی[68]

این شرکت براساس توافقی که بین دو شرکت امور مالی خلیج فارس (GFH)[69] و بانک اسلامی قطر (QIB) در 14 مارس 2006 صورت گرفته است، به زودی در کشور قطر به وجود خواهد آمد. سرمایة تعهد شدة این بانک 1 میلیارد دلار و سرمایة پرداخت شدة آن 500 میلیون دلار در نظر گرفته شده که هر کدام از دو شرکت یاد شده پرداخت 15 درصد سرمایة مزبور را تعهد کرده و 70 درصد باقی‌مانده توسط این دو شرکت به سهامداران استراتژیک عرضه خواهد شد.

این بانک فرصت‌های سرمایه‌گذاری مطابق با شریعت اسلامی را برای سرمایه‌گذاران فراهم خواهد نمود. علاوه بر این امکان سرمایه‌گذاری در سهام و سرمایه‌گذاری‌های مخاطره‌پذیر را به وجود خواهد آورد و توانایی ادارة صندوق‌های سرمایه‌گذاری شامل سهام و اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس را خواهد داشت. همچنین خدماتی از جمله معرفی محصولات جدید مالی و مشاورة مالی را نیز ارائه خواهد نمود.

 

 

 

 

 

جدول 2- میزان سرمایة تعهد شده و پرداخت شدة شرکت‌های مورد بررسی

(میلیون دلار آمریکا)

 

* Authorized Cap

** Paid – up Cap