کلیات نظام جامع راهنمایی و مشاوره شغلی در بازار کار

محمد رضا عباسی

فرشته احمدی

کارشناسان وزارت کار و امور اجتماعی

مقدمه :

عصر حاضر ، عصر اطلاعات نامگذاری شده است و این اطلاعات نیز همچون عوامل نیروی انسانی ، مواد اولیه ، انرژی  و ماشین آلات به عنوان یکی از عوامل تولید مطرح می گردد. اطلاعات به عنوان یک منبع استراتژیک ، برنامه ریزان را در بررسی گزینه ها را انتخاب گزینه های برتر یاری و مساعدت می نماید .

با توجه به  گسترش فنآوری اطلاعات و ارتباطات در کشور و نیز ارائه طرحهای جامع از جمله نظام جامع اطلاع رسانی بازار کار ، طراحی و پیاده‌سازی پروژه هایی همچون نظام جامع راهنمایی و مشاوره شغلی ، جهت تحقق طرح مذکور ضروری به نظر می رسد.

برنامه ریزیهای مدون و جامع به منظوراستفاده از فنآوریهای اطلاعات و ارتباطات (ICT)  در جهت ارائه و نشر اطلاعات و اخبار بازار کار به کارفرمایان و کارآفرینان و سرمایه گذارن داخلی و خارجی ، در راستای ترغیب و تشویق آنان به سرمایه گذاری در بازار کار ایران ، از وظایف پیش بینی شده در چارت سازمانی ادارة بررسی، هدایت و مشاوره شغلی کارفرمایان ( اداره کل هدایت نیروی کار ) می‌باشد ، لذا بر همین اساس و باتوجه به اهداف عملیاتی طرح اطلاع رسانی بازار کار و مکانیزاسیون نمودن مراکز خدمات اشتغال و کاریابیهای غیردولتی سراسر کشور ، مبنی بر ارائه سرویس و خدمات سریعتر و بهتر به کارفرمایان متقاضی نیروی کار و  جویندگان کار ،‌نسبت به ارائه  طرحی یکپارچه ، جامع و مکانیزه برای  راهنمایی و مشاوره شغلی در کشور مبادرت ورزیده ایم .

امید است با پیاده سازی طرح مذکور بتوانیم در راستای هدایت شغلی نیروی کار و دستیابی به اثرات ثمر بخش آن در بازار کار کشورنایل گردیم.

کلیات نظام جامع راهنمایی ومشاوره شغلی در بازار کار 

 

مقدمه :

     در عصر کنونی که تمدنی نوین در حال شکل گیری و تکوین است، موجی عظیم، بخش وسیعی از جهان حاضر را فرا گرفته است و دنیای بدیعی از کار، اشتغال، تفریح و .... خلق نموده است.

     الوین تافلر در کتاب موج سوم به دو موج عظیم تحولات اشاره می نماید که هر کدام به میزان وسیعی بر فرهنگها و تمدنهای پیشین تاثیرگذار بوده اند. موج اول (انقلاب کشاورزی) هزاران سال طول کشید تا ماموریت خود را به پایان برساند و موج دوم یعنی پیدایش تمدن صنعتی 300 سال بطول انجامید.

     امروز موج سوم به سرعت بستر تاریخ را طی نموده و در طول چند دهه موجودیت خود را به کمال رسانده است که تحت عنوان تمدن اطلاعات و ارتباطات و عصر اطلاعات نامگذاری شده است، عصری که طبقات جامعه را بر اساس دسترسی به اطلاعات و استفاده بهینه از آن تقسیم بندی می نماید. تحولات اخیر و تاثیرات شگرفی که این تحولات بر تمام عرصه های زندگی، منجمله کار و اشتغال می گذارد، طراحی و شکل دهی نظام های جامع را برای دسترسی به اطلاعات مطلوب ضروری می سازد.(موج سوم - الوین تافلر – 1377)

     در همین راستا و با توجه به اهمیت و ضرورت بحث راهنمایی و مشاوره شغلی در بازار کار که خود نمونه ای از مرحلة گذار از جامعة سنتی به صنعتی است، موجب گردیده است که هدایت و راهنمایی در مسیر انتخاب شغلی از جایگاه ویژه ای برخوردار گردد.

     در این طرح پیشنهادی کوشیده ایم با شفاف سازی اهمیت و ضرورت بحث راهنمایی و مشاوره در بازار کار به الگوی واحد و جامعی در این خصوص دست یابیم تا بتوانیم از این الگو در دو بخش عمدة بازار کار یعنی عرضه و تقاضای نیروی کار استفاده نمائیم.

بازار کار به عنوان یکی از چهار بازار مهم ( کالا، پول، سرمایه، کار) نزد نظریه پردازان اقتصاد از مهمترین و اساسی ترین بازارهای موجود بوده و همچون بازارهای دیگر دو مؤلفة عرضه و تقاضای نیروی کار را شامل و همواره توسط سیاستهای فعال و غیر فعال بازار کار هدایت می شود. نیروی کار و سرمایة انسانی از مشخصه های اصلی این دو مؤلفه می باشند چرا که هم در بخش عرضه و هم در بخش تقاضای نیروی کار با سرمایه های انسانی سر و کار داریم و این ویژگی منحصر به فرد موجب می گردد تا از این مرحله به بعد بحث راهنمایی و مشاوره شغلی در هر دو بخش مطرح گردد.

 

 

 

 

 

« فرآیند ارائه راهنمایی و مشاوره شغلی در بخش عرضه و تقاضای بازار کار »

تعریف مفاهیم کلیدی

1 – بازار کار(Labour Market):

 یک محدوده جغرافیایی است که در آن کمیت و کیفیت عرضه و تقاضای نیروی کار مورد نظر است. بازار کار در محدوده های شهرستان ، استان و کشور تعریف می شود. بازاری که در آن سطح دستمزدها ، حقوق و شرایط کار و استخدام از طریق عرضه و تقاضا برای نیروی کار تعیین می شود. (بانک اطلاعاتی مجموعه آمارهای اشتغال -  نشریه گزارش اقتصادی سازمان مدیریت 1375-1379)

 

2 – عرضه نیروی کار:

 جمعیت و افرادی که به سن فعالیت رسیده اند و متقاضی شغل در بازار کار می باشند.

 

3 – تقاضای نیروی کار:

 فرصتهای شغلی که در یک دوره معین توسط بنگاههای تولیدی و خدماتی عرضه می گردد.

 

4 – مشاوره شغلی(Vocational Counseling):

کمک به فرد است در انتخاب شغلی متناسب با استعداد ، علایق و تجربیات خود ، بطوریکه نیازهای او را ارضاء کند و موجب بهبود وضع جامعه گردد.(حسن پاشا شریفی ، سید مهدی حسینی – اصول و روشهای راهنمایی و مشاوره – 1376)

 

5 – راهنمایی و مشاوره شغل(Vocational Guidance& Counseling):

 عبارت است از ارائه اطلاعات شغلی که فرد را یاری می دهد تا شغل مناسبی را انتخاب کند ، برای انجام آن آماده شود و به طور رضایت بخشی به آن اشتغال ورزد . از طریق راهنمایی شغلی به فرد کمک می شود تا با شناخت خصوصیات مشاغل ،‌استعدادها و رغبت ها و وضع جسمانی خود و با در نظر گرفتن نیازها و دوره های آموزشی ضروری به طور موفقیت آمیزی به اشتغال بپردازد.

 

6- اطلاعات بازار کار(Iformation Of Labour Market)  :

اطلاعاتی در مورد حجم و ترکیب بازار کار یا قسمتی از آن و هر اطلاعی که به نوعی تابعی از بازار کار بوده و بر آ ن تاثیر گذارد.اهمیت و ضرورت طرح نظام جامع راهنمایی و مشاوره شغلی

 

   عصر اطلاعات و گسترش فناوریهای اطلاعاتی چشم انداز « جامعه اطلاعاتی جهانی » را برای بشر ترسیم و اقتصاد کشورها را با  تغییرات شگرفی مواجه و سایر عرصه ها از جمله بازار کار  و مشاغل را نیز از جهات گوناگون دچار تغییر و تحول کرده است ، جهاتی همچون نوع و چگونگی و سرعت انطباق عرضه و تقاضای نیروی کار ، نرخ بیکاری  طبیعی ، نرخ جستجوی شغلی کارگران و کارفرمایان ، کار از راه  دور و گسترش بازار کار به مناطق دور دست و ...

     در دنیای امروز تولید اطلاعات و بکارگیری آن از جمله مواردی است که در فرآیند توسعه اقتصادی نوعی مزین و برتری شمرده می شود . پیشرفت فزاینده فنآوری اطلاعات به گونه ای است که از آن با عنوان انقلاب در فنآوری اطلاعات و ارتباطات یاد می کنند . بررسی تحولات فنآوری اطلاعات و ارتباطات نشان می دهد که این انقلاب تغییرات فراوانی را در زمینه های مختلف اقتصادی ، فرهنگی و سیاسی ایجاد نموده است . فنآوری اطلاعات موج جدیدی را در نحوه ارتباط جهانی از طریق انتقال الکتریکی داده ها ، اندیشه ها ، تجارت ، بانکداری و دولت ایجاد نموده است . در محدوده بازار کار نیز اطلاع رسانی چهره دیگری به خود گرفته و کشورهای پیشرفته از فنآوری اطلاعات و ارتباطات به بهترین نحو ممکن از اطلاع رسانی شغلی استفاده نموده است .

     یکی از حلقه های اصلی نظام اطلاع رسانی کشور ، نظام اطلاع رسانی بازار کار و کاربرد فنآوری اطلاعات در عرصه بازار کار است . فقدان اطلاعات صحیح ، به هنگام و دقیق از وضعیت  عرضه و تقاضای نیرو ی کار از نظر جنس ، نوع و میزان مهارت ، تحصیلات و ... در کشور اعم از شهری و روستایی ، عدم اطلاع از ویژگیهای اشتغال ایجاد شده اعم از مزد بگیری و غیر مزدبگیری در گروههای عمده شغلی کشاورزی ، صنعت و خدمات و توسط بخشهای مختلف اقتصادی ( تعاونی ، خصوصی و دولتی ) ، همچنین فقدان اطلاعات کافی در خصوص کمبود و مازاد تخصصها و مهارتها از بازار کار کشور موجبات عدم تحرک و جابجایی نیروی کار به خارج از کشور  ، همچنین استفاده نامطلوب از ظرفیتهای آموزشی و ناهماهنگی بین آموزش و نیاز بازار کار و سایر تنگناها و نارسائیهای موجود در بازار کار کشور شده که حاصل آن تاثیر منفی بر بهره وری و عملکرد سایر بازارها و عدم تعادلهای موجود در این بازارها می باشد . از این ضرورت ایجاد نظام جامع اطلاع رسانی بازار کار به عنوان یکی از حلقه های ملی ( که نظام جامع راهنمایی و مشاوره شغلی را نیز در دل خود جای داده است ) و جامع اطلاع رسانی کشور اهمیت قابل ملاحظه ای می یابد .

     امروزه در اغلب کشورهای جهان ، مراکز اطلاع رسانی و کاریابی نقش بسیار مهمی را در کاهش بیکاری ، افزایش کارایی بازار کار و افزایش انعطاف پذیری بازار کار بعهده دارند .

     مراکز کاریابی خصوصی به عنوان مکمل کاریابی دولتی ، اطلاعات مناسبی را در اختیار کارفرمایان و جویندگان کار قرار داده و از این منظر ، هزینه های تعدیل و هزینه های مبادله را در اقتصاد کاهش می دهند . در ادبیات اقتصادی نیز ، نقش اطلاع رسانی در بهبود وضعیت بازار کار ، از طریق الگوهای پویای عرضه و تقاضای نیروی کار قابل توضیح است . در الگوهای پویا ، افراد و بنگاهها ، تصمیمات خود را بر اساس تحولات حال و آینده اتخاذ می کنند . هر چقدر اطلاعات مربوط به بازار کار بیشتر و شفاف تر باشد ، احتمال تصمیم گیری صحیح افزایش یافته که موجب افزایش کارآیی اقتصادی خواهد شد .

     یکی از شیوه های اطلاع رسانی ، استفاده از مراکز کاریابی است . هدف این مراکز ایجاد سازگاری و انطباق میان عرضه و تقاضای نیروی کار است . این مراکز علاوه بر اطلاع رسانی به افراد و بنگاهها در بازار کار ، خدماتی مانند مشاوره شغلی ، انجام وظایف اداری مربوط به مقرری بیمه بیکاری و ثبت نام از افراد بیکار و معرفی آنها به کارفرمایان متقاضی نیروی کار ر ا ارائه می دهند .

     یکی از نتایج مهم ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره شغلی ، اشتغال رضایت بخش است که پایه و اساس تداوم اشتغال و افزایش کارآیی محسوب می شود . رضایت شغلی پدیده ای روانی – اجتماعی و اقتصادی – جسمانی است که باعث سازگاری فرد با شغل و شرایط اشتغال می شود و تاثیرات انکارناپذیری بر افزایش کارآیی خواهد داشت .

     جایگاه استراتژیک راهنمایی و مشاوره شغلی در نظام جامع اطلاع رسانی بازار کار ، ضرورت پیش بینی و تدوین نظام جامع راهنمایی شغلی را به منظور بهبود در وضعیت دستیابی به اطلاعات مورد نیاز بازار کار ، بهبود کیفیت ارائه خدمات اجتماعی و دولتی ، هدایت صحیح نیروی کار ، بررسی وضعیت تراکم نیروی کار در استانها و ... و تاثیرات عملیاتی که اجرای طرح مذکور بر طیف وسیعی از بخشهای سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی کشور دارد را نمایان می سازد.

ارکان نظام جامع

 

1 –  گردآوری و تولید           

2 - سازماندهی ( مهمترین رکن نظام استفاده سریع، سهل، بهینه و یکجا است )

3 - اشاعه اطلاعات شغلی ( فعالیت مؤسسات کاریابی- انتشار کتب، نشریات ، بانکها و پایگاههای اطلاعاتی)

 

پروسه عملیاتی نظام جامع

 

نظام جامع مشاوره شغلی

  مجموعه ای است از اجزای سخت افزازی و نرم افزاری برای جمع آوری، تجزیه و تحلیل و ارائه اطلاعات مربوط به مؤلفه های بازار کار جهت استفاده خدمات مشاوره ای به کاربران

 

-       اطلاعات مربوط به نیروی کار ( کارجویان، کارفرمایان، کارگران)

-       اطلاعات مربوط به مراکز آموزشی ( فنی و حرفه ای ، دانشجویان ، سربازان ، فارغ التحصیلان)

-       اطلاعات مربوط به واحدهای تولیدی ( زیر 5 نفر – 5 تا 20 نفر – 20 تا 50 نفر و ... )

-       اطلاعات مربوط به مشاغل

-       اطلاعات مربوط به نحوه سرمایه گذاری و کارآفرینی

-       اطلاعات مربوط به طرحهای تیپ

-       اطلاعات مربوط به تستها و آزمونها و نحوه تجزیه و تحلیل آنها

-       اطلاعات مربوط به برنامه های توسعه

-       اطلاعات مربوط به مراکز ارائه دهنده تسهیلات

-       اطلاعات مربوط به آیین نامه ها و دستورالعملهای اجرائی

-       اطلاعات مربوط به نظریه های نظریه پردازان مشاوره

-       اطلاعات مربوط به مراکز ارائه دهنده خدمات مشاوره ای ( دولتی و غیردولتی )

-       اطلاعات مربوط به ظرفیتهای اجرائی وزارتخانه ها و مؤسسات دولتی و غیردولتی

-       اطلاعات مربوط به برنامه های آموزشی سازمان آموزش فنی و حرفه ای و سایر مراکز آموزشی

 

     طرح نظام جامع مشاوره شغلی، مطابق برنامه تکفا، در سه سرفصل اصلی قرار می گیرد :

 

1 – طرح دولت الکترونیکی

2 – طرح گسترش کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات ICT در آموزش و پرورش و توسعه مهارت دیجیتال نیروی انسانی کشور

3 – طرح گسترش کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات در توسعه خدمات اجتماعی

 

 

اهداف اصلی طرح :

-       شناخت ویژگیهای شغلی افراد بیکار ( جهت به کار گماری آنان )

-       شناخت ویژگیهای کارفرمایان ( فرصت شغلی )

-       استفاده از اطلاعات شخصی و رزومه ( چکیده سوابق ) جهت ارائه مشاوره مطلوب

-       افزایش قابلیت دستیابی و ارتقاء کیفیت ارائه خدمات دولتی به بیکاران

-       تقویت ارتباط کارفرمایان با کاریابیها

-       افزایش سرعت دسترسی به تخصصها و مهارتها بوسیله بانکهای اطلاعاتی ایجاد شده

-       تقویت بنیه آموزشی و فنی کشور از طریق ارائه اطلاعات شغلی در زمینه مهارت و ...

اهداف فرعی طرح :

-       نظم، انسجام و یکپارچگی خدمات اجتماعی

-       سهولت دسترسی به آمار افراد جویای کار و استفاده کننده از خدمات مشاوره ای

-       تلاش در جهت بهبود آموزش فنی و حرفه ای کشور

-       دسترسی به اطلاعات کیفیت نیروی کار فارغ التحصیل

-       ایجاد آمارهای متقن و صحیح و قابل استناد عرضه و تقاضای نیروی کار

-       ارائه اطلاعات کامل، بهنگام و صحیح به کارفرمایان

-       برقراری ارتباط مناسب بین کارگر و کارفرما با هدف تامین رضایتمندی طرفین

-       ارائه اطلاعات و رزومه ای از جویندگان کار به کارفرمایان

تاثیرات عملیاتی طرح بر بخشهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی

 

1-مهمترین مسئله ، مالکیت نظام جامع مشاوره شغلی

2-در عرصه سیاسی به نوعی می تواند امنیت ملی با آنالیز و تجزیه و تحلیل داده ها تامین گردد

3- بهبود در وضعیت خدمات دولتی و اجتماعی

4- کاهش هزینه های دسترسی به اطلاعات بازار کار

5- کاهش هزینه های جابجایی نیروی کار

6- کاهش عدم تطابق نیروی کار با تخصصهای مورد نیاز کارفرمایان

7- اعتماد سازی و فرهنگ سازی

8- نهادینه نمودن بحث مشاوره در کشور

9- تغییر در هزینه های سبد خانوار و وارد ساختن مشاوره به عنوان یک امر مهم در سبد هزینه خانوار

10- بهبود وضعیت آمارهای ثبتی کشور

11- ایجاد انگیزه برای سرمایه گذاران و کارآفرینان داخلی و خارجی

12- افزایش بهره وری سازمانها بدلیل تاثیر مشاوره در روند و سیر شغلی

13- بهبود و اصلاح روشهای سنتی و افزایش کارآیی نیروی کار

14- ایجاد زمینه مناسب برای پایگاه وب رزومه در اینترنت

15- فراهم‌ آوردن زمینه ایجاد کار در داخل و خارج کشور

16- امکان ارایه خدمات تخصصی ( مشاوره )

17- کمک به سازمانهای دولتی در زمینه تسهیلات ( خوداشتغالی و تسهیلات کارفرمایی)

پیش نیازهای طرح

1- ایجاد تغییرات ساختاری در چارچوب سازمانی کلیه استانها و وارد ساختن پست مشاوره  شغلی در آن

2- شناخت مراکز خدمات اشتغال و آگاهی از فلسفه وجودی تاسیس این مراکز

3- مطالعه و بررسی مراکز خدمات مشاوره ای از نظر کیفیت و نحوه ارائه خدمات مشاوره ای

4- شناسایی موانع و مشکلات بر سر راه ارتباط میان کارفرمایان و کاریابیها

5- استفاده از تجارب سایر کشورها

6- ایجاد بانکهای اطلاعاتی مورد نیاز

7- پیش بینی شبکه ارتباطی مناسبی جهت کارفرمایان و کاریابیها

واحدهای پشتیبانی کننده از طرح:

- وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و کلیه وزارتخانه ها جهت استفاده از آگاهیهای علمی و    تخصصی ایشان در زمینه مشاوره شغلی

- شرکتهای فنی مهندسی سیستم های رایانه ای جهت تدوین و تنظیم برنامه های نرم افزاری مناسب

- صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و شورای عالی اطلاع رسانی جهت اطلاع رسان مناسب در خصوص طرح

- سازمان بین المللی کار ILO جهت تبادلات اطلاعاتی

- مؤسسه کار آلمان ، کانادا ، استرالیا و سوئد جهت تبادل اطلاعاتی

 

پروژه های پیش نیاز

1- نقش مشاوره شغلی و راهنمایی حرفه ای

2- نقش فن آوری اطلاعات و ارتباطات ICT در فرصتهای شغلی

3- جمع آوری اطلاعات کارفرمایان متقاضی نیروی کار

4- طراحی بانکهای اطلاعاتی و جمع آوری اطلاعات مورد نیاز جهت آنان

5- جامعه شناسی مشاوره در ایران

6- بررسی نقش و اهمیت مشاوره شغلی در ایجاد فرصتهای شغلی

 

پروژه های سمپل

-پیاده سازی تجارب سایر کشورها در این زمینه

-بررسی وضعیت کارفرمایان ( طرحهای سرشماری و امکان سنجی و نیازسنجی )

- دایر نمودن سه مرکز پایلوت برای اجرای طرح

- راه اندازی سایت مشاوره شغلی و راهنمایی حرفه ای

- طراحی برخی از بانکهای اطلاعاتی برای استفاده بهینه از هر یک

 

نتایج حاصله

 

1- استفاده از تجربه ایجاد بانکهای اطلاعاتی این طرح در سایر طرحها

2- بهبود در وضعیت دستیابی به اطلاعات مورد نیاز بازار کار ( عرضه و تقاضا)

3- دستیابی به آمار و اطلاعات دقیق و جامع از افراد بیکار و استفاده کنندگان از خدمات مشاوره ای

4- بهبود کیفیت ارائه خدمات اجتماعی و دولتی که از اهداف دولت الکترونیک نیز می باشد

5- دسترسی به منابع آموزشی و امکان سنجی و نیاز سنجی آموزشهای جدید و مورد نیاز

6- آموزش نیروی انسانی فاقد مهارت

7- هدایت صحیح نیروی کار و پیشگیری از انفصال نیروی کار در آینده

8- افزایش سرعت نقل و انتقالات نیروی کار در سطح کشور و کاهش هزینه های کاریابی

9- بررسی وضعیت تراکم نیروی کار در استانها

10- سازماندهی نیروی کار بیکار

11- استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و تجارب سایر کشورها

 

پیشنهادات  و ارایه راهکار

-       تقویت تعاملات فیمابین کارفرمایان با کاریابیها بوسیله شناسایی و مرتفع ساختن چالشهای موجود در این خصوص

-       جذب حمایتها و پشتیبانی های مالی و برنامه ای فرابخشی در راستای تحقق طرح

-       تشکیل بانک اطلاعات مورد نیاز با همکاری و مشارکت تمامی دستگاههای ذیربط

منابع

 

1 – شفیع آبادی ، عبدا... ـ راهنمایی و مشاوره شغلی و حرفه ای و نظریه های انتخاب شغل ـ رشد ـ تهران ـ 1381

2 – طرح نابک ـ نظام جامع اطلاع رسانی بازار کار ـ صندوق حمایت از فرصتهای شغلی

3 – پاشا شریفی  ، حسن ـ حسینی ، سیدمهدی- اصول و روشهای راهنمایی و مشاوره ـ رشد ـ    تهران – 1367

4 – مجموعه طرحهای پژوهشی « بررسی و ارزیابی عملکرد مراکز کاریابی » ، مؤسسه عالی      آموزش و پژوهش  مدیریت و برنامه ریزی ـ تهران ـ 1380

5 – مجموعه مقالات همایش نقش اطلاع رسانی شغلی در بازار کار ـ تهران ـ 1382

6 – فرم پیشنهادی طرح جامع فناوری اطلاعات و ارتباطات ـ سازمان مدیریت و برنامه ریزی-        دبیرخانه شورایعالی اطلاع رسانی

7 – بانک اطلاعاتی مجموعه آماری اشتغال ـ نشریه گزارش اقتصادی سازمان مدیریت  برنامه ریزی کشور ـ 1379 الی 1375

8 – تافلر ، الوین - « مترجم : شهیندخت خوارزمی » - موج سوم – فاخته – 1377