تهیه و تنظیم: نسترن
رحیمی*
خلاصه
پدیده تغییر آب و هوا و گرمایش جهانی
در دهه‌های اخیر توجهات فراوانی را در جامعه بین‌الملل به خود معطوف داشته است.
اثرات زیست محیطی، اقتصادی، فنی و .... این پدیده (که هنوز عدم قطعیت‌هایی در مورد
منشأ صرفاً بودن آن وجود دارد) مورد مطالعات متعددی قرار گرفته است. در این رهگذر
استفاده از مدل‌های متفاوت اقلیم، هواشناسی، زیست محیطی، اقتصادی، ... به عنوان
ابزاری مؤثر در اختیار دانشمندان و کارشناسان این علم قرار داشته است. سناریوهای 6
گانه هیات بین‌الدول تغییر آب و هوا در این مدل‌ها نقش اساسی را در برآوردهای
اقتصادی به عهده دارد. روش‌ها و معادلات تعیین خسارات ناشی از این پدیده، ارزش‌گذاری
زیست بوم‌ها در مناطق و جوامع مختلف جهان، تعیین اثرات تغییر آب و هوا و ... از
گوناگونی برخوردار است.
در این نوشتار سعی شده است تا نکات موجود در یکی از تحقیقات جامعه اروپا با
عنوان Extern –E
Externalities برای بررسی هزینه‌های خارجی تخریب ناشی از تغییر آب و هوا در مناطق مختلف دنیا
(شامل خاورمیانه) ارایه شود. تا شاید برای سمت و سودهی به مطالعات اقتصاد محیط
زیست در جامعه دانشگاهی مفید و مورد استفاده قرار گیرد.
واژه های کلیدی: تغییر آب و هوا،
هزینه‌های تخریب، گرمایش جهانی، اثرات منطقه‌ای، مدل FUND ، مدل OF ، ارزش‌گذاری،
زیست بوم، Extern – E Externalities
مقدمه
امروزه مدل‌های گوناگون ابزاری جهت پیش‌بینی
روندهای تغییرات اقلیمی، محیطی، فنی و اقتصادی به شمار می‌روند. در شکل 1 توسعه
مدل‌های آب و هوا در طی 25 سال گذشته در جهان ارایه شده است (2001، IPCC)
توسعه مدل‌های آب و هوا در طی 25 سال
گذشته بیانگر آن است
که چگونه اجزاء متفاوت در ابتدا به صورت
جداگانه توسعه یافته و سپس به یکدیگر ملحق
گردیده‌اند تا مدل‌های تکمیلی آب و هوا را بسازند.
انواع مدل‌های
مورد نیاز در بحث تغییر آب و هوا شامل مدل‌های انرژی، مدل‌های
هواشناسی، مدل‌های اقتصادی ، مدل‌های زیست محیطی و مدل‌های تعیین اثرات[1] می‌باشد که نام برخی
از آنها عبارتند از:
CGCM| NCAR| CSIRO| BMRC| GFDL| GISS| AGCM| MRI| rivm| Hadley| LMD/IPSL| EMS| EFOM| LEAP|
IPCC| IAP| …
در
جدول 1 میزان مصرف انرژی، توسعه فن‌آوری و تبعات و اثرات زیست محیطی ناشی از این
فعالیت‌ها از قبل از میلاد مسیح درج شده است.
تأثیر فعالیت‌های انسان بر محیط زیست جهانی در جدول 2
درج شده است. در این جدول سهم فعالیت‌های بخش
انرژی مد نظر قرار گرفته است.
تغییر آب و هوا در واقع بر اساس تعریف IPCC (هیأت بین‌الدول تغییر آب و هوا) به هرنوع تغییر در وضعیت آب و
هوا در طی زمان اطلاق می‌شود چه این تغییر به واسطه تغییرات طبیعی و یا در نتیجه
فعالیت‌های انسان باشد. این تعریف با تعبیر UNFCCC متفاوت است که
تغییر آب و هوا را بدین
گونه بیان می‌دارد که: تغییری در
اقلیم که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در اثر فعالیت‌های انسان به وجود می‌آید و ترکیب جو
جهانی را تغییر می‌دهد . این
تغییر یا
تأثیر علاوه بر تغییرپذیری
طبیعی اقلیم است
که در دوره‌های
زمانی مشابه مشاهده
شده است . تلاش‌های فراوانی در
مورد تجزیه و تحلیل احتمالی تغییر آب و هوا و گرمایش جهانی در اثر مصرف سوخت‌های
فسیلی و انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلاینده از 150 سال پیش به انجام رسیده است.
یکی از دقیق‌ترین مطالعات بیان می‌دارد که از قرن 19 تاکنون گرمایشی در حدود 0.3
تا 0.6 درجه سانتیگراد در دمای سطح زمین رخ داده است. بر اساس شواهد افزایش
میانگین دمای
جدول 1ـ مصرف انرژی، توسعه فن‌آوری[2] محیط زیست
زمان
|
مصرف سرانه
انرژی
(روز/Kcal)
|
منابع اصلی
|
مصرف
|
اثرات زیست
محیطی
|
|
1.000.000
سال قبل از میلاد مسیح
|
2.000
|
|
زندگی و حیات
روزانه
|
حداقل
|
|
1،000،000
سال قبل از میلاد مسیح
|
4.000 الی
5.000
|
غذا، آتش،
ابزار ساده
|
گرمایش، پخت و
پز، شکار
|
محلی و کوتاه‌مدت،
عمدتاً تخریب گیاهان و کاهش جمعیت حیوانات
|
|
5.000 سال
قبل از میلاد مسیح
|
12.000
|
حیوانات،
محصولات کشاورزی
|
حمل و نقل،
کشت، خانه‌سازی
|
محلی و
درازمدت‌تر، عمدتاً در اجاق‌های کشاورزی (مانند مصر و مزوپوتامیا)، کاشت حبوبات
جایگزین گیاهان طبیعی شد، محیط زیست آبی تحت تاثیر قرار گرفت، اضمحلال خاک آغاز
گردید.
|
|
1400 سال بعد
از میلاد مسیح
|
26.000
|
باد، آب، زغال‌سنگ،
چرخ آبی، آسیاب بادی
|
عملیات
مکانیکی، پمپ کردن آب، حمل و نقل، چوب‌بری، آسیاب گندم
|
محلی و
درازمدت‌تر یا دایمی، حذف گیاهان طبیعی، آلودگی هوای شهرها
|
|
1800 سال بعد
از میلاد مسیح
|
50.000
|
زغال‌سنگ،
موتور بخار
|
عملیات
مکانیکی، فرآیندهای صنعت، حمل و نقل
|
محلی و
درازمدت‌تر و دایمی، آغاز تغییرات اساسی در منظر، آلودگی آب و هوا در مناطق
صنعتی
|
|
سال 1980
|
300.000
|
سوخت‌های
فسیلی، انرژی هسته‌ای. موتورهای احتراق داخلی، الکتریسیته
|
|
محلی، منطقه‌ای
و جهانی، اغلب و احتمالاً غیرقابل برگشت، تنزل کیفیت آب و هوا و خاک در مقیاس
جهانی، باران اسیدی، افزایش اثرات گلخانه‌ای، تخریب لایه ازن، افزایش غبار
اتمسفری
|
جدول2 ـ تاثیر انسان بر محیط زیست
جهانی ـ سهم انرژی
آلاینده‌ها
|
حد طبیعی
|
نمایه تخریب
انسان
|
تخریب
(تن در سال)
|
سهم تخریب
انسان در اثر:
|
انرژی صنعتی
|
انرژی رایج
|
کشاورزی
|
ساخت و ساز ،
سایر
|
حوادث
|
|
انتشار سرب
|
25000 تن در
سال
|
8
|
200000
|
63%
احتراق سوخت فسیلی شامل افزودنی‌ها
|
کم
|
کم
|
37%
فرآوری فلز، ساخت زباله‌سوز
|
|
|
جریان نفت به
اقیانوس
|
500000 تن در
سال
|
10
|
5000000
|
60%
ذخیره‌سازی نفت، فرآوری، حمل و نقل
|
کم
|
کم
|
40%
دفع زایدات نفتی
|
؟
|
|
انتشار کادمیم
|
1000 تن در
سال
|
8
|
8000
|
13%
احتراق سوخت فسیلی
|
5%
احتراق سوخت‌های رایج
|
12% احتراق کشاروزی
|
70%
فرآورش فلزات، ساخت زباله‌سوز
|
|
|
جریان
2SO
|
000/000/50
تن در سال
|
4/1
|
70
|
80%
احتراق سوخت فسیلی
|
5%
احتراق سوخت‌های رایج
|
1%
احتراق کشاورزی
|
13%
ذوب، احتراق زایدات
|
100 >
|
|
ذخیره متان
|
ppb800
|
1/1
|
8/8
|
18%
برداشت سوخت‌های فسیلی و فرآورش
|
5%
احتراق سوخت‌های فسیلی
|
65%
مزارع برنج، حیوانات اهلی، پاک‌سازی زمین
|
12%
دفن در زمین
|
|
|
انتشار جیوه
|
25000 تن در
سال
|
7/0
|
17500
|
20%
احتراق سوخت فسیلی
|
1%
احتراق سوخت‌های رایج
|
2%
احتراق کشاورزی
|
77%
فرآورش فلزات، ساخت زباله‌سوز
|
|
|
انتشار O2N
|
000/000/10
تن در سال
|
4/0
|
000/500/2
|
12%
احتراق سوخت فسیلی
|
8%
احتراق سوخت‌های رایج
|
80%
کودها، پاک‌سازی زمین
|
کم
|
|
|
انتشار ذرات
|
000/000/50
تن در سال
|
25/0
|
000/000/250/1
|
35%
احتراق سوخت فسیلی
|
100%
احتراق سوخت‌های
رایج
|
40%
احتراق کشاورزی، برداشت گندم
|
15%ذوب،
پاک‌سازی زمین، احتراق زایدات
|
|
|
ذخیره
2SO
|
280 قسمت در PER
|
25/0
|
ppmv70
|
75%
احتراق سوخت فسیلی
|
3%
جنگل‌زدایی[3]
|
15%
جنگل‌زدایی برای پاک‌سازی زمین
|
7%
جنگل‌زدایی برای ساخت واحدهای سیمان و....
|
|
سطح زمین به صورت یکنواخت در تمام
مناطق زمین وجود ندارد و برخی از مناطق سرمایش را در قرن بیستم تجربه کرده‌اند. در
100 سال اخیر میانگین سطح جهانی دریاها حدود 10 تا 25 سانتیمتر افرایش یافته است.
بر اساس محاسبات مدل‌های اقلیم، متوسط دمای سطحی جهان تا سال 2100 حدود 1 تا 4.5
درجه سانتیگراد افزایش خواهد داشت. همچنین انتظار می‌رود سطح جهانی دریاها به
میزان 13 تا 93 سانتیمتر تا سال 2100 اضافه شود.
افزایش سطح دریا، تغییر در میزان
بارش (باران و برف) و بسامدهای آن، ذوب شدن یخ‌های قطبی، افزایش شدت خشکسالی،
کمبود آب شیرین، شور شدن آب‌های زیر زمینی در اثر افزایش سطح دریاها، آتش‌سوزی
جنگل‌ها، شیوع بیماری‌های مرتبط با تغییر آب و هوا (مالاریا، تب دنگ، شیستوزومیا،
سالک
و ...)، تأثیر تغییر آب و هوا بر کشاورزی، تغییر تنوع زیستی و .... از اثرات تغییر
آب و هوا در اثر افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای (به ویژه دی‌اکسید کربن) می‌باشد.
هیأت بینبالدول تغییر آب و هوا بر
اساس میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلاینده و نیز نیروی تابشی خورشید،
سناریوهای
6 گانه‌ای را با نام IS92 به شرح زیر مطرح نموده است که در اکثر مدل‌های جهانی اقلیم از این
سناریوها و مفروضات آنها استفاده می‌شود (جدول 3).
در
تحقیق جامعه اروپا در
ارتباط با اثرات اقتصادی تغییر آب و هوا (Extern
E Externalities|1999) از 2 مدل FUND [4]
و OF [5]
استفاده شده است. در این 2 مدل در واقع هزینه تغییر آب و هوا با توجه به اثرات
اکولوژیکی تغییر اقلیم در جهت مثبت یا منفی و نیز پارامترهای اقتصادی از قبیل GDP ، GNP ، کشسانی قیمت، هزینه‌ها
و ... لحاظ شده است و در نهایت هزینه های خارجی ناشی از تغییر آب و هوا در مناطق
مختلف دنیا با استفاده از این عوامل محاسبه شده است.
روابط ریاضی و فرضیات در مدل های FUND| OF
در مدل FUND روابط ریاضی
برای محاسبه مقدار متان و اکسیدهای نیتروز، محاسبه چرخه کربن، محاسبه میانگین دمای
جهان، محاسبه فاکتور تقلیل درآمد سرانه، فاکتور ارتباط تخریب با فقر، از دست رفتن
تنوع زیستی، محاسبه تعداد مرگ و میر در اثر فشارهای حرارتی، محاسبه مرگ و میر
اضافی در اثر مالاریا، و تخریب کشاورزی در اثر پدیده تغییر آب و هوا با استفاده از
پارامترهای متعدد غلظت و میزان انتشار کربن و سایر گازهای گلخانه‌ای، فاکتور
افزایش تقلیل در آمد سرانه در اثر تبعات تغییر آب و هوا و ... تعیین و محاسبه شده
است.
در مدل OF روابط ریاضی در
مورد تخمین درصد واقعی پتانسیل از دست رفتن تالاب‌ها، مساحت به زیر آب رفته نواحی
ساحلی در اثر افزایش سطح دریاها، اثرات ساحلی، مهاجرت ساحل نشینان، تغییر در
ساختار کشاورزی و منابع آب، خطرات و صدمات طبیعی، سلامتی و سایر بخش‌ها با استفاده
از پارامترهایی از قبیل ارزش واقعی و هزینه از دست رفتن تالاب‌ها، هزینه از دست
رفتن خشکی، کشسانی قیمت‌ها و کمبود آب، ارزش وجودی گونه‌ها، تغییر در هزینه ناشی
از مخاطرات به وجود آمده در بحث تغییر آب و هوا، هزینه‌های ایجاد ساختارهای حفاظتی
در سواحل برای جلوگیری از افزایش سطح دریا، هزینه سالانه مهاجرت‌های مرتبط با بحث
تغییر آب و هوا، هزینه‌های کلی کشاورزی، GNP ، هزینه کلی منابع آب در هر کشور، هزینه بازیابی آب، هزینه‌های
خطر، ارزش‌های خالص جهانی و .... مورد استفاده قرار گرفته است.
در این 2 مدل از فرضیات موجود در
سناریوهای IPCC
(جدول 3) استفاده شده است.
نتایج حاصل از مدل FUND
در جدول4 تخریب نواحی و الگوی اثرات در اثر گرمایش
جهانی در مدل FUND ارایه شده است. این تخریب‌ها به 2 دسته
تقسیم شده‌اند.
1ـ تخریب‌های وابسته به تغییر آب و هوا،
2ـ تخریب‌های وابسته به نرخ (این مورد می‌تواند سال‌های
زیاد دوام بیاورد و مقادیر عددی کمتر در
جدول بیانگر اهمیت کمتر نمی‌باشد). این تخریب‌ها منجر به مرگ و میر شده‌اند. این
عوامل در کشورهای در حال توسعه و در اثر فشار گرما و شیوع مالاریا ایجاد می‌شوند.
تعدیل و کاهش مرگ و میر در کشورهای OECD در اثر کاهش
فشار سرما می‌باشد.
برآوردهای تخریب کشاورزی جهانی روندی منفی دارد (زیرا
تغییر آب و هوا برای کشاورزی مفید است).
اما تفاوت‌های عمده‌ای در بین مناطق وجود دارد. مناطق معتدل دنیا در اثر
تغییر آب و هوا سودهایی را کسب می‌کنند به خصوص در نواحی مرکزی آسیا و کشورهای
دارای اقتصاد در حال گذار. از طرف دیگر در کشورهای آسیای جنوبی، آمریکای لاتین،
آفریقا و نیمه شرقی آسیا، محصولات کشاورزی به شدت کاهش می‌یابند. در ایران محصولات
کشاورزی افزایش خواهد یافت.
سایر اثرات منجر به تخریب کمتر می‌شوند، اما اثر
حوادث غیرمترقبه منجر به تخریب‌های عمده در کشورهای OECD
ـ اقیانوسیه و آمریکای شمالی می‌شود و این تخریب‌ها در ارتباط با سیکلون‌های حاره‌ای
هستند. از دست رفتن منابع و سایر صدمات در اثر این حوادث در کشورهای OECD
کاملاً مشهود می‌باشد اما حوادث مذکور در کشورهای در حال توسعه اغلب منجر به مرگ و
میر می‌شوند. همچنین اثرات افزایش سطح دریا در کشورهای OECD
ـ اقیانوسیه و آمریکای شمالی مهم‌ترین عامل محسوب می‌شوند چرا که در این نواحی
سواحل بسیار با ارزشی وجود دارد و اهداف توسعه‌ای گسترده‌ای برای این سواحل در نظر
گرفته شده است. در جدول 5 تخریب‌های اصلی ارایه شده است که نتایج مدل FUND
را با توجه به سناریویIS92a IPCC
بیان می‌نماید. در این جدول ارزش خالص در حال حاضر در مورد تخریب‌های جهانی (بر
حسب 109 دلار آمریکا) در دورة زمانی
1990 الی 2100 بر نرخ‌های تنزیل و نیز درصد تقسیم نرخ تنزیل به نسبت بخش در یک
ناحیه با اثرات در یک ناحیه ارایه شده است. این تخریب‌ها تمام اثرات را در دوره
زمانی 1990 الی 2100 بیان کرده و به مبنای سال 1990 محاسبه می‌شوند.
جدول 3- سناریوهای IPCC
برای تخمین نشر گازهای گلخانه‌ای و سایر آلاینده های پایا[6]
سناریو
|
جمعیت تا سال 2100
(میلیارد نفر)
|
رشد اقتصادی
(%)
|
عرضه انرژی
|
سایر
|
ترکیبات کلروفلوئوروکربن
|
|
IS92a
|
3/11 (بانک جهانی 1991)
|
1990 تا 2025 : 9/2%
1990 تا 2100: 3/4%
|
*EJ12000
نفت متداول
EJ 13000 گاز
طبیعی
هزینه‌های خورشیدی تا $ 07/0 به ازای هر KWh
کاهش می‌یابد
EJ 191 از سوخت‌های
بیولوژیکی با قیمت
$ 70 به ازای
هر بشکه
|
از نظر قانونی تصویب شده و از دیدگاه
بین‌المللی مورد توافق است که نشر SOx
، NOx و NMVOCکنترل‌ود.
کوشش‌هایی برای کاهش نشر SOx، NOx
وCO در کشورهای در حال توسعه از نیمه قرن 21
باید به انجام برسد.
|
توافق نسبی با پروتکل مونترال، انتقال
فن‌آوری منجر به حذف تدریجی CFCs در کشورهای
غیر عضو تا سال 2075 خواهد شد
|
|
IS92b
|
3/11 (بانک جهانی 1991)
|
1990 تا 2025: 9/2%
1990 تا 2100: 3/2%
|
مانند IS92a
|
مانند IS92a+ انجام
توافق‌هایی توسط بسیاری از کشورهای OECD
برای تثبیت یا کاهش نشر 2CO
|
همگامی‌جهانی‌بابرنامه‌ریزی حذف
ترکیبات CFC در پروتکل مونترال
|
|
IS92c
|
4/6 (UN:
حالت متوسط ـ کم)
|
1990 تا 2025: 9/2%
1990 تا 2100: 2/1%
|
EJ 12000 نفت
متداول
EJ 13000
گازطبیعی
هزینه‌های انرژی هسته‌ای سالیانه 4/0%
کاهش می‌یابد
|
مانند IS92a
|
مانند IS92a
|
|
IS92d
|
4/6 ( UN: حالت متوسط ـ کم)
|
1990 تا 2025: 7/2%
1990 تا 2100: 0/2%
|
نفت و گاز مانند IS92c
هزینه‌های خورشیدی بالغ بر $ 065/0 بر KWh
EJ 272 از سوخت
بیولوژیکی با قیمت
$ 50 به ازای
هر بشکه
|
گسترش جهانی کنترل نشر CO
، SOx، NOx
و NMVOC . کنترل جنگل زدایی. مهار و استفاده از
نشر آلاینده ها در حفر معادن زغال سنگ و تولید و استفاده از گاز
|
حذف تولید CFC
تا سال 1997 برای کشورهای صنعتی. حذف HCFCs
|
|
IS92e
|
3/11 (بانک جهانی 1991)
|
1990 تا 2025: 5/3%
1990 تا 2100: 0/3%
|
EJ 18400 نفت
متداول
گاز مانند IS92a
حذف انرژی هسته ای در سال 2075
|
کنترل نشر آلاینده‌ها که هزینه‌های
انرژی فسیلی را 30% افزایش می دهد
|
مانند IS92d
|
|
IS92f
|
6/17 ( UN:
حالت متوسط ـ کم)
|
1990 تا 2025: 9/2%
1990
تا 2100 :3/2%
|
کاهش هزینه‌های خورشیدی به $ 083/0 به ازای هر KWh
افزایش هزینه‌های انرژی هسته‌ای به
میزان $09/0 به ازای هر KWh
|
مانند IS92a
|
مانند IS92a
|
* اگزا ژول
جدول 4 ـ تخریب
در اثر گرمایش قابل ملاحظه در جهان در مدل FUND
(برحسب
میلیارد دلار آمریکا در سال)
منطقه
|
گونه از دست رفته
|
حیات انسان
|
کشاورزی
|
افزایش سطح دریا
|
حوادث غیرمترقبه
|
مجموع
|
سطح وابسته تخریب‌ها
|
|
OECD –
آمریکا
|
%
|
0/1-
|
3/5-
|
9/0
|
5/2
|
9/2-
|
|
OECD –
اروپا
|
%
|
1/1-
|
0/6-
|
3/0
|
3/0
|
5/6-
|
|
OECD –
اقیانوسیه
|
%
|
5/0-
|
1/6-
|
5/1
|
5/5
|
3/0
|
|
E|C اروپا و USSR
سابق
|
%
|
7/3
|
2/23-
|
1/0
|
2/0
|
1/19-
|
|
نیمه شرقی آسیا #
|
%
|
5/3
|
1/3
|
1/0
|
0/0
|
6/6
|
|
آمریکای لاتین
|
%
|
0/67
|
3/7
|
2/0
|
0/0
|
5/74
|
|
جنوب و جنوب شرقی آسیا
|
%
|
4/81
|
8/15
|
2/0
|
6/0
|
8/98
|
|
نواحی مرکزی آسیا
|
%
|
4/58
|
2/22-
|
0/0
|
1/0
|
3/36
|
|
آفریقا
|
%
|
5/22
|
4/5
|
1/0
|
0/0
|
/28
|
|
مجموع
|
%
|
9/233
|
2/31-
|
4/3
|
2/9
|
3/251
|
نرخ وابسته تخریب‌ها
|
|
OECD –
آمریکا
|
3/0
|
2/0
|
3/0
|
2/0
|
2/0
|
2/1
|
|
OECD –
اروپا
|
3/0
|
2/0
|
0/0
|
2/0
|
0/0
|
7/0
|
|
OECD –
اقیانوسیه
|
2/0
|
1/0
|
%
|
3/0
|
4/0
|
0/1
|
|
E|C اروپا و USSR
سابق
|
1/0
|
1/0
|
%
|
%
|
%
|
2/0
|
|
نیمه شرقی آسیا
|
%
|
%
|
1/0
|
%
|
%
|
2/0
|
|
آمریکای لاتین
|
%
|
4/0
|
1/0
|
1/0
|
%
|
6/0
|
|
جنوب و جنوب شرقی آسیا
|
%
|
3/0
|
1/0
|
1/0
|
%
|
6/0
|
|
نواحی مرکزی آسیا
|
%
|
2/0
|
3/0
|
%
|
%
|
5/0
|
|
آفریقا
|
%
|
%
|
1/0
|
%
|
%
|
2/0
|
|
مجموع
|
9/0
|
5/1
|
0/1
|
9/0
|
6/0
|
2/5
|
تغییر آب و هوا در واقع بر اساس تعریف IPCC (هیأت بین‌الدول تغییر آب
و هوا) به هرنوع تغییر در وضعیت آب و هوا در طی زمان اطلاق می‌شود چه این تغییر به
واسطه تغییرات طبیعی و یا در نتیجه فعالیت‌های انسان باشد. این تعریف با تعبیر UNFCCC متفاوت است که
تغییر آب و هوا را بدین
گونه بیان می‌دارد که: تغییری در
اقلیم که به طور مستقیم یا غیرمستقیم در اثر فعالیت‌های انسان به وجود می‌آید و
ترکیب جو جهانی را تغییر می‌دهد. این تغییر یا تأثیر
علاوه بر
تغییر پذیری طبیعی اقلیم
است که در
دوره‌های زمانی مشابه
مشاهده شده است. تلاش‌های فراوانی در مورد تجزیه و تحلیل
احتمالی تغییر آب و هوا و گرمایش جهانی در اثر مصرف سوخت‌های فسیلی و انتشار
گازهای گلخانه‌ای و آلاینده از 150 سال پیش به انجام رسیده است. یکی از دقیق ترین
مطالعات بیان می‌دارد که از قرن 19 تاکنون گرمایشی در حدود 0.3 تا 0.6 درجه
سانتیگراد در دمای سطح زمین رخ داده است. بر اساس شواهد افزایش میانگین دمای سطح
زمین به صورت یکنواخت در تمام مناطق زمین وجود ندارد و برخی از مناطق سرمایش را در
قرن بیستم تجربه کرده‌اند. در 100 سال اخیر میانگین سطح جهانی دریاها حدود 10 تا
25 سانتیمتر افرایش یافته است. بر اساس محاسبات مدل‌های اقلیم، متوسط دمای سطحی
جهان تا سال 2100 حدود 1 تا 4.5 درجه سانتیگراد افزایش خواهد داشت. همچنین انتظار
می‌رود سطح جهانی در یاها به میزان 13 تا 93 سانتیمتر تا سال 2100 اضافه شود.
افزایش سطح دریا، تغییر در میزان
بارش (باران و برف) و بسامدهای آن، ذوب شدن یخ‌های قطبی، افزایش شدت خشکسالی،
کمبود آب شیرین، شور شدن آب‌های زیر زمینی در اثر افزایش سطح دریاها، آتش‌سوزی
جنگل‌ها، شیوع بیماری‌های مرتبط با تغییر آب و هوا (مالاریا، تب دنگ، شیستوزومیا،
سالک
و ...)، تأثیر تغییر آب و هوا بر کشاورزی، تغییر تنوع زیستی و .... از اثرات تغییر
آب و هوا در اثر افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای (به ویژه دی اکسید کربن) می‌باشد.
هیأت بین‌الدول تغییر آب و هوا بر
اساس میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلاینده و نیز نیروی تابشی خورشید،
سناریوهای
6 گانه‌ای را با نام IS92 به شرح زیر مطرح نموده است که در اکثر مدل‌های جهانی اقلیم از این
سناریوها و مفروضات آنها استفاده می‌شود (جدول 3).
* شامل کشورهای ایران، عراق، فلسطین اشغالی،
اردن، کویت، لبنان، عمان، قطر، عربستان سعودی، سیریا، امارات متحده عربی.
سطح وابسته تخریب‌ها: میانگین دمای جهانی (°C 5/2+)، سطح دریا (cm
50+)، فعالیت تندباد(25%+)، بارش
زمستانه (10%+)، شدت طوفان،
فوق حاره‌ای (10% +).
جدول5-
تخریب‌های اصلی در اثر تغییرات آب و هوا در مدل FUND
|
ارزش خالص کل تخریب در فاصله سال‌های
1990 الی 2100 به عنوان تابعی از نرخ تنزیل[7]
|
|
|
0%
|
1%
|
3%
|
5%
|
10%
|
درصد در هر بخش
|
|
افزایش سطح دریا[8]
|
8/57
|
1/61
|
6/68
|
1/75
|
|
|
کشاورزی
|
7/2
|
4/2
|
5/1
|
7/0
|
6/0-
|
|
اقلیم غیرمترقبه[9]
|
5/33
|
1/30
|
7/22
|
3/16
|
5/9
|
|
گونه‌ها
|
9/0
|
8/0
|
6/0
|
4/0
|
2/0
|
|
مالاریا
|
2/5
|
6/5
|
7/6
|
6/7
|
7/8
|
درصد در هر ناحیه
|
|
OECD - آمریکا
|
3/0
|
3/0
|
3/0
|
3/0
|
3/0
|
|
OECD ـ اروپا
|
5/0
|
5/0
|
5/0
|
4/0
|
4/0
|
|
OECD ـ اقیانوسیه
|
1/0
|
1/0
|
1/0
|
1/0
|
1/0
|
|
C و E
اروپا و USSR سابق
|
1/0-
|
2/0-
|
2/0-
|
2/0-
|
2/0-
|
|
نیمه شرقی آسیا
|
9/6
|
9/6
|
6/6
|
2/6
|
5/5
|
|
آمریکای لاتین
|
3/12
|
7/12
|
6/13
|
5/14
|
8/15
|
|
جنوب و جنوب شرقی آسیا
|
0/42
|
5/41
|
2/44
|
4/46
|
3/50
|
|
آسیای مرکزی
|
4/6
|
6/5
|
7/3
|
1/2
|
3/0
|
|
آفریقا
|
7/31
|
7/31
|
3/31
|
2/30
|
5/27
|
|
مجموع (بر حسب دلار آمریکا در سال 1990)
|
مجموع
|
519500
|
248800
|
74400
|
31800
|
10100
|
جدول
6- مجموع تخریب‌ها (طی سال‌های 1990 الی
2100) بر حسب نواحی و الگوی اثرات در مدل OF
|
تخریب‌ها بر اساس 109 دلار آمریکا (در سال
1990)
|
منطقه
|
ساحلی
|
کشاورزی
|
آب
|
گرمایش
|
سرمایش
|
تنوع زیستی
|
مجموع
|
نرخ تنزیل 1%
|
آفریقا
|
1783
|
760
|
1152
|
75-
|
11104
|
743
|
15467
|
بخش مرکزی آسیا
|
364
|
1-
|
1430-
|
7986-
|
6321
|
889
|
0/1843-
|
آمریکای لاتین
|
136
|
77
|
240
|
938-
|
659
|
264
|
0/473
|
نیمه شرقی آسیا
|
19
|
60-
|
196
|
4076-
|
485
|
52
|
3384-
|
OECD ـ آمریکا
|
14
|
1-
|
608
|
980-
|
493
|
101
|
235
|
OECD ـ اروپا
|
28
|
2-
|
240
|
662-
|
1174
|
28
|
806
|
OECD ـ
اقیانوسیه
|
9
|
0-
|
2
|
290-
|
44
|
3
|
232-
|
جنوب و شرق آسیا
|
1614
|
877
|
793
|
4139-
|
5159
|
2002
|
6306
|
C و E اروپا و USSR
سابق
|
66
|
60-
|
15063
|
3758-
|
1717
|
29
|
13057
|
مجموع
|
5483
|
1590
|
16864
|
22914-
|
127195
|
4113
|
132331
|
نرخ تنزیل 3%
|
آفریقا
|
576
|
223
|
360
|
17-
|
2135
|
190
|
3467
|
بخش مرکزی آسیا
|
155
|
0-
|
576-
|
2380-
|
1733
|
268
|
800-
|
آمریکای لاتین
|
52
|
28
|
87
|
259-
|
170
|
66
|
144
|
نیمه شرقی آسیا
|
7
|
18-
|
61
|
960-
|
108
|
12
|
1761-
|
OECD ـ آمریکا
|
4
|
0-
|
172
|
239-
|
118
|
23
|
78
|
OECDـ اروپا
|
8
|
1-
|
72
|
179-
|
276
|
7
|
183
|
OECD ـ
اقیانوسیه
|
83
|
0-
|
0
|
67-
|
6
|
1
|
26
|
جنوب و شرق آسیا
|
510
|
305
|
279
|
1100-
|
1171
|
571
|
1736
|
C و E اروپا و USSR
سابق
|
592
|
21-
|
4295
|
964-
|
391
|
7
|
4300
|
مجموع
|
1987
|
515
|
4751
|
6165-
|
6110
|
1146
|
8344
|
نرخ وابسته تخریب‌ها: میانگین دمای جهانی (°C 04/0 در سال)، دوره باقی ماندن تخریب
(سیکلون‌های حاره‌ای و مهاجرت 5 سال)، کشاورزی و تالاب‌ها (10 سال)، مرگ و میر
(15 سال). حفاظت ساحلی، زمین در خشکی و تالاب (50 سال)، مرگ گونه‌ها (100 سال).
تعریف مناطق: OECD – آمریکا = کانادا ـ آمریکا، OECD ـ اروپا = اتحادیه اروپایی، نروژ، ایسلند، مالت،
سوییس، ترکیه، فلسطین اشغالی.
OECD ـ اقیانوسیه =
ژاپن، استرالیا، نیوزیلند. نواحی مرکزی و شرقی اروپا و USSR
سابق = هلند، چکسلواکی سابق، مجارستان، بلغارستان،رومانی،
آلبانی، یوگسلاوی سابق، اتحاد جماهیر شوروی سابق: نیمه شرقی آسیا = کشورهای آسیایی، عربی، ایران، آمریکای لاتین
= آمریکای جنوبی و میانی ـ کاراییب. جنوب و
جنوب شرقی آسیا = بخش شرقی افغانستان، جزایر اقیانوسیه و
اقیانوس هند. نواحی مرکزی آسیا = چین، لائوس، مانگولیا، ویتنام، کره شمالی،
آفریقا = آفریقا.
نتایج به دست آمده از مدل OF
در جدول 6 تخریب‌های پایه در مدل OF
در هر بخش و ناحیه ارایه شده است. فاصله زمانی 1990 الی 2100 با استفاده از نرخ‌های
تنزیل 1% و 3%
مّد نظر قرار گرفته است. منابع ساحلی
(حفاظت ساحلی، از دست رفتن تالاب‌ها، از دست رفتن زمین در خشکی و مهاجرت ساحلی)
نیز در نظر گرفته شده‌اند. کشورها بر اساس طبقه‌بندی مدل FUND
تعریف شده‌اند. هزینه بخش‌های «خطرات طبیعی» و «سایر خطرات غیرمستقیم» در این مدل
در نظر گرفته نشده‌اند زیرا مدل OF این اثرات را
از دیدگاه جهانی بررسی می‌کند. مدل OF در نظر ندارد
برآوردهای ملی از تخریب‌ها را ارایه کند. تخریب‌ها به صورت منطقه‌ای بیان شده و
نباید به عنوان برآوردهای قابل اعتماد برای هر کشور مد نظر قرار گیرند.
تخریب‌های
ساحلی و محصولات کشاورزی، اکثراً کشورهای آفریقایی و جنوب و جنوب شرقی آسیا (شامل
ایران) را با مشکلات متعددی مواجه خواهند نمود (جدول6). این عوامل مجموعاً 84%
از هزینه منابع ساحلی و بیش از 95%
از تخریب‌های کشاورزی را در بر دارند. پیش‌بینی می‌شود بسیاری از نواحی در بخش
کشاورزی از تغییر آب و هوا نتایج سودمندی را به دست آورند اما این نتایج در مقایسه
با هزینه‌های ایجاد شده در سایر نواحی یا هزینه‌های سایر بخش‌ها قابل اغماض می‌باشد.
در جدول 7
سایر تخریب‌های مستقیم ارایه شده‌اند. نتایج این جدول در بر دارنده تمام نرخ‌های
تنزیل بوده اما برحسب بخش، به درصدهایی تقسیم شده است. در این جدول به وضوح نشان
داده شده است که تخریب‌های غیرمستقیم بخش گسسته‌ای از کل هزینه‌ها را بر دارد.
شاید تخریب‌های غیرمستقیم که با ضرب عددی هزینه‌های مثبت به دست می‌آیند حدود دو
سوم از کل را شامل می‌شوند. تخریب ناشی از خطرات طبیعی نیز مّد نظر قرار گرفته
است.
مقایسه
نتایج مدل‌های FUND و OF
مدل‌های FUND
و OF از لحاظ ساختاری و ورود اطلاعات با یکدیگر متفاوت هستند. بنابراین
مقایسه این 2 مدل مشکل است. مهم‌ترین اختلافات در این مورد عبارتند از:
·
هزینه‌های
غیرقابل لمس در مدل FUND اغلب مرگ و
میر انسان است. تمام هزینه‌های غیرمستقیم (غیرقابل لمس) در مدل OF
در 2 بخش محاسبه می‌شوند: تنوع زیستی و ” سایر“ .
·
مرگ و میر در
مدل FUND در 4 بخش محاسبه می شود ولی در مدل OF
تنها ”بلایا“ محاسبه می‌گردد.
·
در مدل OF
از سناریوی تغییرات آب و هوای واقعی استفاده می‌شود که شامل الگوهای لحظه‌ای دما و
بارش است اما در مدل FUND از تغییرات در
بارش و آزمون‌های حساسیت حوادث غیرمترقبه استفاده می‌گردد.
·
در مدل FUND
از منابع و کتب انتشار یافته برای تهیه جداول تخریب تغییر آب و هوا استفاده می‌شود
ولی در مدل OF تعدادی از عوامل برای مرتبط نمودن اثرات
فیزیکی به تخریب‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
مقایسه بخشی
به
دلیل تفاوت ساختار مدل‌ها و تعاریف بخشی، مقایسه تخریب‌های بخشی در 2 مدل OF و FUND چندان میسر نمی‌باشد.
تخریب‌ها می‌توانند به عنوان درصدی از تولید جهانی (مجموع GDP)
گزارش شوند. مدل‌ها می‌توانند برای ارایه
گزارش مقایسه‌ای در
مورد تخریب‌ها از قبیل
هزینه‌ها در سال
مرجع در ارتباط
با نشان دادن
تغییرات آب و هوا
(2xCO2) تعدیل و اصلاح شوند . از آن جایی که تخریب‌های
کم در 2 مدل، مشابه یکدیگر هستند (حداقل درحالت پایه) درصد از کل، مشابه با نسبت‌های
ارزش‌های واقعی یا مطلق می‌باشد (جدول8).
جدول
6- مجموع تخریب‌ها (طی سال‌های 1990 الی
2100) بر حسب نواحی و الگوی اثرات در مدل OF
|
تخریب‌ها بر اساس 109 دلار آمریکا (در سال
1990)
|
منطقه
|
ساحلی
|
کشاورزی
|
آب
|
گرمایش
|
سرمایش
|
تنوع زیستی
|
مجموع
|
نرخ تنزیل 1%
|
آفریقا
|
1783
|
760
|
1152
|
75-
|
11104
|
743
|
15467
|
بخش مرکزی آسیا
|
364
|
1-
|
1430-
|
7986-
|
6321
|
889
|
0/1843-
|
آمریکای لاتین
|
136
|
77
|
240
|
938-
|
659
|
264
|
0/473
|
نیمه شرقی آسیا
|
19
|
60-
|
196
|
4076-
|
485
|
52
|
3384-
|
OECD ـ آمریکا
|
14
|
1-
|
608
|
980-
|
493
|
101
|
235
|
OECD ـ اروپا
|
28
|
2-
|
240
|
662-
|
1174
|
28
|
806
|
OECD ـ
اقیانوسیه
|
9
|
0-
|
2
|
290-
|
44
|
3
|
232-
|
جنوب و شرق آسیا
|
1614
|
877
|
793
|
4139-
|
5159
|
2002
|
6306
|
C و E اروپا و USSR
سابق
|
66
|
60-
|
15063
|
3758-
|
1717
|
29
|
13057
|
مجموع
|
5483
|
1590
|
16864
|
22914-
|
127195
|
4113
|
132331
|
نرخ تنزیل 3%
|
آفریقا
|
576
|
223
|
360
|
17-
|
2135
|
190
|
3467
|
بخش مرکزی آسیا
|
155
|
0-
|
576-
|
2380-
|
1733
|
268
|
800-
|
آمریکای لاتین
|
52
|
28
|
87
|
259-
|
170
|
66
|
144
|
نیمه شرقی آسیا
|
7
|
18-
|
61
|
960-
|
108
|
12
|
1761-
|
OECD ـ آمریکا
|
4
|
0-
|
172
|
239-
|
118
|
23
|
78
|
OECDـ اروپا
|
8
|
1-
|
72
|
179-
|
276
|
7
|
183
|
OECD ـ
اقیانوسیه
|
83
|
0-
|
0
|
67-
|
6
|
1
|
26
|
جنوب و شرق آسیا
|
510
|
305
|
279
|
1100-
|
1171
|
571
|
1736
|
C و E اروپا و USSR
سابق
|
592
|
21-
|
4295
|
964-
|
391
|
7
|
4300
|
مجموع
|
1987
|
515
|
4751
|
6165-
|
6110
|
1146
|
8344
|
مخاطرات طبیعی و سایر تخریب‌های غیرمستقیم مد نظر
قرار نگرفته‌اند.
اساس محاسبات: تخریب‌ها با نرخ تنزیل 1%
و 3% نسبت به سال 1990.
سقف زمانی: سال 2100:
IS92a،
تعادل وزنه‌گذاری: بدون اثرات قابل لمس از لحاظ اجتماعی
جدول 7- تخریب‌های اصلی در اثر تغییر آب
و هوا در مدل OF
|
ارزش خالص مجموع تخریب‌ها در طی سال‌های
1990 الی 2100 (در حال حاضر) به عنوان تابعی از نرخ تنزیل
|
|
|
0%
|
1%
|
3%
|
10%
|
درصد در هر بخش
|
|
حفاظت ساحلی
|
4/0
|
5/0
|
7/0
|
8/1
|
|
تالاب‌ها
|
4/0
|
4/0
|
5/0
|
0/1
|
|
خشکی‌ها در زمین
|
3/1
|
4/1
|
7/1
|
3/3
|
|
مهاجرت
|
3/0
|
3/0
|
4/0
|
5/0
|
|
مجموع ساحلی
|
3/2
|
5/2
|
3/3
|
6/6
|
|
کشاورزی
|
9/0
|
0/1
|
2/1
|
9/1
|
|
منابع آب
|
5/10
|
6/10
|
9/10
|
1/11%
|
|
مجموع کشاورزی و آب
|
4/11
|
6/11
|
1/12
|
0/13
|
|
استفاده از الکتریسیته برای گرمایش
|
9/6ـ
|
0/7ـ
|
9/6ـ
|
8/2ـ
|
|
استفاده از سوخت برای گرمایش
|
3/7ـ
|
4/7ـ
|
3/7ـ
|
4/4ـ
|
|
سرمایش
|
1/18
|
1/17
|
0/14
|
6/3
|
|
مجموع گرمایش و سرمایش
|
9/3
|
7/2
|
1/0ـ
|
6/3ـ
|
|
مجموع اثرات مستقیم
|
6/17
|
8/16
|
2/15
|
0/16
|
|
تنوع زیستی
|
6/2
|
6/2
|
6/2
|
2/2
|
|
بلایا
|
6/14
|
3/15
|
9/16
|
6/20
|
|
سایر اثرات غیرمستقیم
|
3/65
|
4/65
|
2/65
|
3/61
|
|
مجموع اثرات غیرمستقیم
|
4/82
|
2/83
|
8/84
|
0/84
|
|
مجموع برحسب میلیارد دلار آمریکا (در
سال 1990)
|
|
مجموع
|
338460
|
159306
|
43529
|
3477
|
اساس فرضیات در محاسبه: تخریب‌ها
در نرخ تنزیل 0%، 1%،
3% و 10%
نسبت به سال 1990 محاسبه شده اند.
سقف زمانی: سال 2100، سناریو: IS92a،
تعادل وزنه‌گذاری: بدون در نظر گرفتن اثرات تحمیلی و تصادفی اجتماعی
جدول 8 ـ مقایسه نتایج بخشی در
مدل‌های OF و FUND
بخش
|
درصد از کل
تخریب
|
|
مدل FUND
|
مدل FUND
|
مدل OF
|
مدل OF
|
|
|
1%
|
3%
|
1%
|
3%
|
|
افزایش سطح
دریا
|
1/61
|
6/68
|
5/2
|
3/3
|
|
گونه‌ها
|
4/4
|
1/4
|
6/2
|
6/2
|
|
کشاورزی
|
4/2
|
5/1
|
0/1
|
2/1
|
|
بلایا
|
|
|
|
|
|
آب وهوای
غیرمترقبه
|
1/30
|
7/22
|
|
|
|
مالاریا
|
6/5
|
7/6
|
|
|
|
آب
|
|
|
6/10
|
9/10
|
|
انرژی
|
|
|
7/2
|
1/0-
|
|
سایر اثرات
غیرمستقیم
|
|
|
2/83
|
2/65
|
|
مجموع
|
100
|
100
|
100
|
100
|
نتایج
FUND : با تعادل وزنه‌گذاری شده است، IS92a،
سال‌های 1990 الی 2100.
نتایج
مدل OF: تعادل وزنه‌گذاری. پیش‌بینی‌های میانه، IS92a،
سال‌های 1990 الی 2100.
در 2 مدل مذکور یک اختلاف عمده میان
برآوردهای تخریب افزایش سطح دریا وجود دارد. هر 2 مدل شامل برآوردهای مشابه برای
حفاظت، از دست رفتن تالاب‌ها و زمین‌ها در خشکی می‌باشند. اما مدل FUND
شامل هزینه‌های مهاجرت است که این هزینه‌ها می‌توانند بسیار زیاد باشند. در مدل OF
در بخش بلایا، برآوردها کمتر از FUND است زیرا در
مدل FUND این برآوردها شامل اثرات فشار گرما و سرما
بر سلامت انسان می‌باشد.
نتیجه‌گیری از مقایسه مدل‌ها
تخریب‌های
کم حالت پایه که در مدل‌های OF و FUND
ارزیابی شده‌اند در مورد 2CO بسیار مشابه
هستند (به ترتیب 170 دلار به ازای هر تن کربن و 160 دلار به ازای هر تن کربن).
تخریب‌های کم یا حاشیه‌ای برای 4CH
در مدل FUND کمی بیشتر است (520 دلار بر تن در مقابل
17000 دلار بر تن در مدلFUND). همگرایی نزدیک نتایج 2 مدل در مورد تخریب‌های کم
برای تمام گازهای گلخانه‌ای، شگفت‌انگیز بوده و می‌توان
با قطعیت اعلام کرد که این اعداد «ارزش صحیح» هستند.
امروز مشخص است که ارزش‌ها نسبت به
فرضیات در موارد ذیل بسیار حساس می‌باشند:
· حساسیت آب و هوا
· ماهیت و میزان اثرات
· نرخ تنزیل
· آمایش صدمه و رنج
· ارزش آماری زندگی
· مقدار اثرات قابل لمس از دیدگاه اجتماعی
در ارزش گذاری اثرات، تفاوت‌های سخت و حساس
در موارد ذیل باید اعمال شوند:
· نرخ تنزیل
· آمایش صدمه یا زیان
· ارزش حیات از دیدگاه آماری
· مقدار اثرات قابل لمس از دیدگاه اجتماعی
2 مدل FUND
و OF برای ارزیابی تغییرات آب وهوا مورد استفاده قرار گرفته‌ا‌ند. بر
اساس نتایج حالت پایه (جدول 4ـ15) تخریب‌های
کم محاسبه شده در 2 مدل OF و FUND
با توافق خوبی همراه هستند.
مراجع
- رحیمی، نسترن، تدوین سیاستگزاری جهت مقابله با گرمایش
جهانی در بخش انرژی کشور، گروه محیط زیست، دفتر برنامه ریزی امور انرژی، معاونت
امور انرژی، وزارت نیرو (1381).
- رحیمی، نسترن،
بررسی اثرات بلند مدت زیست محیطی گرمایش جهانی در ایران، پایان نامه دکتری، اساتید
راهنما: دکتر عبدالرضا کرباسی، دکتر مجید عباسپور، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه
آزاد اسلامی، (شهریور 1382).
- European commission directorate general XII science | Research and Development|
(1999)| Extern-E Externalities of
energy| Vol.
4Oil and Gas| ETSU| UK IER.D.| ECSC-EC-EAEC| Brusels|
Luxembourg|
- IPCC (2001)| Climate
change 2001| The
scientific basis| Third Assessment
Report of IPCC| A report of working group III.
h/fund model
[4] -
Climate Framework for Uncertainty| Negotiation and Distribution
[5] - The
Open Frame Work Model
[6] -
Sustainable Pollutants
[7] - سناریو: IS92a، وزنه‌گذاری مساوی
[8] - حفاظت ساحلی: از دست رفتن زمین در خشکی، از دست رفتن تالاب‌ها و مهاجرت
[9] - گردبادها، طوفان‌ها در مناطق حاره‌ای، طغیان رودخانه‌ها، فشار گرما، فشار
سرما