اینترنت و توسعه
اجتماعی ـ اقتصادی: تشریح ارتباط متقابل
)مادون
شرین : نویسنده 1 ( Shirin M adon
استاد و محقق
دانشکده اقتصاد لندن
کلید واژه ها:
تفکر توسعه، مردم سالاری، توسعه پایدار، فناوری اطلاعات
چکیده
در مقاله حاضر
برآنیم درکی از تأثیر کنونی و بالقوه اینترنت بر چهارپنجم جمعیت دنیا بدست آوریـم
که در کشورهای در حال توسعه زندگی میکنند در حالیکه دوسوم آنان فقیر هستند. در
آغـاز بـرآنیم که پیشرفتهای سریع کنونی در فنآوری اطلاعات و ارتباطات را در بحثی
گستردهتر درباره توسعه و نقش اطلاعات قرار دهیم. سپس تعامل میان اینترنت و ابعاد
کلیدی توسعه را بـا اسـتفاده از دادههـای تجربی بررسی میکنیم دادههایی که از این
استدلال حمایت مـیکنـد کـه اینترنـت فقـط در صـورتی میتواند ابزاری برای توسعه
سیاسی ـ اقتصادی درآید که به گونهای مورد استفاده قرار گیرد که به نفع جامعه به
طور کلی، وگروههای آسیبپذیر به خصوص باشد. در آخر برخی دلالتهای اصلی سیاست گسترش
اینترنت و استفاده از آن را که دولتهای کشورهای در حالتوسعه میباید بـه آن
بپردازنـد را مورد بحث قرار میدهیم. این موارد شامل تقویت خلق دانش مربوطه در
اینترنت و کسب مهارتها و قابلیتهای لازم دراستفاده از فنآوری به گونهای است که با
فرهنگ بومی سازگار باشد.
مقدمه
اهمیت گسترش
دسترسی کشورهای در حال توسعه به اینترنت به وسـیله دولـتهـا و سـازمانهـای
بینالمللی مورد تأیید قرار گرفتـه اسـت. عقیـده اکثریـت قریـب بـه اتفـاق آن اسـت
کـه اینترنـت و 2 فنآوریهای وابسته ارتباطات دور
میباید به عنوان زیرساخت ملی استراتژیک قلمـداد شـود. (کنـی 3
1995 منسل و ون 1998 (این مسئله باعث
افزایش میزان پخش منطقهای میزبانان ارتباط اینترنتـی در چند سال اخیر گردیده همان
طور که در جدول 1 نشان داده شده است این مسـئله درتعـداد میزبانـان محلی اینترنت
در ژانویه 1998 بازتاب یافته است. برقراری چنین زیرساختهـای اسـتراتژیکی بـرای
کشورهای در حال توسعه حیاتی به نظر میآید که در آنها تأثیر حاشیهای ارتباطات توسعه
یافته شبکه میتواند بسیار بالا باشد و باعث بهبود بهرهوری اقتصادی، حاکمیت، آموزش،
بهداشـت و سـلامتی و 1 کیفیت زندگی خصوصاً در مناطق حومه
گردد به عنـوان مثـال در افریقـا، رشد شبکههای الکترونیک ارزان قیمت و کوچک در
ایجاد جامعه دانشگاهی و تحقیقـاتی در قـارهای 3 شده است
که داری موضوعات نگران کنندهای است و آن را به بحث مـیگـذارد (آدام 1996؛ پـانوز 1998 (مثال دیگر طـرح شـبکهسـازی کـه بـه سـویله دبیرخانـه
مشـترک المنـافع در 1990 بـه نـام IT – ENT COM اجرا
شده است. هدف طرح، بهبود همکاری دولـت در درون گـروه کشـورهای مشترکالمنافع با
استفاده از شبکههـای الکترونیـک بـرای تسـهیل مشـارکت در دادههـای مربـوط بـه 1994 (این یافتهها بیان میدارد کـه بـه اتصـالات 4 تجربیات
اصلاح اداری است. (کورشی و کونفورد وسیعتر در درون کشورهای در حال توسعه باعث
بهبود زیرساخت اطلاعـات کلـی در ایـن کشـورها میشود و در نتیجه تغییرات مثبتی را
در بهبود سیاسی ـ اقتصادی ایجاد میکند.
به رغم افزایش
در فراهم نمودن خدمات اطلاعاتی که از طریق اینترنت برای کاربران در کشورهای در حال
توسعه در دسترس است، شک بسیاری در رابطه باتوان بالقوه فنآوری بـرای بهبـود
اجتمـاعی ـ اقتصادی وجود دارد. به عنوان مثال اغلب آمارهای اشاعه اینترنت هر چند
که تحسینبرانگیز است، از انجا که تعداد جمعیت در هر کشور یا منطقه را به حساب
نمیآورد نمیتواند دربـاره تـراکم اینترنـت (1998
(میـزان تـراکم اینترنـت را بـا حسـاب 5 اطلاعات زیادی را در اختیار ما
بگذارد. اخیراً هریس آوردن میزان جمعیت هر منطقه محاسبه نموده است. محاسبات وی که
در جدول 1 نشـان داده شـده است آشکار میسازد که آمریکای شمالی 1668 برابر تعداد
میزبانان افریقا را دارد اما افریقا 396 برابـر تعداد افراد برای هر میزبان را در
مقایسه با آمریکای شمالی دارد. حتی هنگامی که دسترسـی اینترنـت وجود داشته باشد.
منسل 1 (1998 (استدلال مینماید
که ارزش فنآوری که ارتباط با پاسخدهندهای در دوردست و آن طرف دنیا را فراهم نماید
برای شخصی که هر روز با مشکلات فقر و گرسنگی دست به گریبان است استفاده محدودی
دارد. هراس دیگری که اغلب در ادبیات مربوط به این موضوع بیان میگردد آن است که
منابع فقر مالی، فنی و انسانی در کشورهای در حال توسـعه، پنـدهای وابسـتگی بیشتر
آنان را ابدی میسازد به گونهای که کشورهای در حال توسعه از لحاظ اقتصادی به وسیله
نیـاز به ابزارها و تخصص غرب، زیردست باقی خواهند ماند
در این مقایسه
گستردگی را که تجلی دانش و انقلاب و اطلاعات امروزه در اینترنت بر کیفیت زندگی بیش
از 4 بیلیون جمعیت کشورهای در حال توسعه خصوصاً در فقیرتـرین و آسـیبپـذیرترین
آنـان اثرخواهد گذاشت را بررسی میکنیم. اتصال دادن کشورها تازه شروع کار اسـت و
هـر چنـداین کـار هزینه بر میباشد احتمالاً آسانترین قسمت نیز هست اشخاص،
سـازمانهـا حتـی کشـورها مـیبایـد انگیزهها و قابلیتهـای اسـتفاده مـؤثر از
اطلاعـات را داشـته باشـند. خصوصـاً بـرای افـراد فقیـز و آسیبپذیر، تقویت توانایی
دریافت و استفاده از دانش نیازمند تـلاش خـاص و دانشـی اسـت کـه از بیرون وارد می
شود و میباید با نیازها و بافت جامعه بومی وفق داده شود. این دیدگاه بیان میدارد
که توسعه باید بر کاهش فقر ایجاد محیط اجتماعی متمرکز باشد که برای فراهم نمودن
دسترسی عمومی به سیستمهای رفاه اولیه رسانا باشد. این دیدگاه به طرز قابل
ملاحظـهای از شـکل سـنتی توسـعه بـه عنوان مراحل رشد اقتصادی متفاوت است. تأثیر
فنآوری، بنابراین نباید فقط در تعداد افراد متصل بـه 3 اینترنت
اندازهگیری شود بلکه در دسترسی و مشارکت در پیشرفت اجتماعی سنجیده شود. (یومـونن 1997 (مقاله حاضر به این شکل سازمان یافته است: بخش آینده
تکامل تفکر توسعه را ردیابی میکند و نقش اطلاعات و دانش در دسترسی مستمرتر و
عادلانهتر به توسعه بشری را به بحـث مـیگـذارد. بخش سوم
مسائل کلیدی در رابطه با اشاعه و استفاده از اینترنـت در کشـورهای در حـال توسـعه
را مطرح مینماید. این مسائل از ابعاد مختلف توسعه که در بخش دوم مورد بحث قـرار
گرفتـه خواهـد بود. بخش نهایی جهتگیریهای سیاست گذاری برای دولتها در کشورهای
درحال توسعه را مورد بررسی قرار میدهد.این بررسی از نقطهنظر ایجاد، انتشار و
استفاده از اینترنـت بـه روشـی بـومینگـر خواهد بود.
گرایشها در تفکر
توسعه
در پشت هر سیاست
مداخله، فرضیهای نظری چه علنی یا غیرعلنی درباره ماهیت توسعه وجود دارد. در این بخش تکامل این فرضیهها را پی میگیریم و برآنیم
چارچوبی نظری برای راهنمایی در مسـائل متمایزکننده مربوط در تعامل میان اینترنت و
توسعه اجتماعی ـ اقتصادی ایجاد نماییم.
بحث بسیاری
درباره معنا، توضیح و کار توسعه در چند دهه گذشـته وجـود داشـته اسـت. نخسـتین
رویکرد نظری، اعتقاد به توسعه به عنوان تجربهای تکاملی بود. چنین فرض میشد که
کشـورهای در حال توسعه میباید در رویای دستیابی به نوع جامعهای که در کشورهای توسعه
یافته وجود داشت از 1960 (1 مراحل رشد
اقتصادی مشابه آنچه در کشورهای اروپای غربی اتفاق افتاده بود بگذرند(روستو هدف از
توسعه اساساً به عنوان رشد اقتصادی اندازهگیری شده به وسیله شـاخصهـای درآمـد ملـی
1990 (در دهههای1960 و
1970 شواهد فزایندهای وجـود داشـت کـه نشـان 2 برداشت میشد. (هتن میداد در حالیکه
تعدادی از کشورهای در حال توسعه توانستند میزان رشد خـود را افـزایش دهنـد و
اقتصاد خود را دوباره بسازند، اکثریت نتوانستند به چنین نتایجی دست یابند و درگیـر
بلایـایی چـون فقر فزاینده، بدهی، سرکوبگری سیاسی، بیعدالتی اجتماعی، جابجایی
ارزشهـای سـنتی و صـدمات اجتماعی بودن
شواهد به این
آگاهی رهنمون شد که یکی از دلایل اصلی عدم توسعه وابستگی از دو نقطه نظـر بـود. اول به عنوان توانایی جامعه مستقل در حال توسـعه بـرای
تصـمیمگیـری در سـاختار قـدرت حـاکم بینالمللی. دوم به عنوان عدالت اجتماعی در
کشور در حال توسعه به وسیله توانمند ساختن فقـرا بـه 1 وسیله
فراهم نمودن نیازهای اولیه برای توسعه بشری (رادنـی 1974
.(ایـن تجربیـات 2 1972؛ امـین باعث تعریف دوباره اهداف توسعه با تأکید
بسیار بیشتر بر جنبههای غیراقتصادی شد. بنابراین، توسعه نه تنها از لحاظ اقتصاد
بلکه به عنوان رفاه اجتماعی و ساختار سیاسـی و همچنـین بـه عنـوان محـیط فیزیکی
اطلاق و اندازهگیری شد (1991 UNDP (این مسئله باعث
مفهوم گسـتردهتـری از توسـعه انسانی در گزارشات UNDP
درباره
توسعه بشری که از 1992 به صورت سالیانه منتشر گردیده شـد و به صورت فزایندهای
ابعاد جایگزین در توسعه مانند خودمختاری، عدالت، توسعه پایدار، توانمندی و
هویت فرهنگی به حساب آمد. پیدایش مردم بـاوری جدیـد در دهـه 1990 کـه بـا قـدرت
توسـط سازمانهای غیردولتی و دیگران بیان میگردید اهمیت بسیاری به دیـدگاههـا،
تمـایلات و جـاهطلبـی کشورهایی میداد که در حال توسعهیافتگی بودند. چنین
دیدگاههایی سازوکار جایگزینی را در زمینـه توسعه به عنوان مدل رشد خطی ارائه
میداد. این دیدگاه جایگزین، بـر اسـاس ایـن عقیـده بـود کـه کشورهای در حال توسعه
خط سیر مخصوص به خود را در زمینه توسعه دارنـد کـه لزومـاً دنبالـهرو الگوی تجربه
شده به وسیله کشورهای صنعتی پیشرفته نیست
مردم باوران
جدید برای ابقاء نظـامهـای کشـاورزی سـنتی خـردهکشـاورزان و مشـاغل کوچـک بـر
سیاستهای مستقیم با هدف کاهش فقر در میان گروههای هدف و طرحهـای توسـعه پایـدار
محلـی 4 تأکید داشتند. به عنوان مثال
تـلاش جولیـوس نـهییـر در برقـراری و حیـات دوبـاره بخشـیدن بـه سوسیالیزم
افریقایی در تانزانیا در دهههای 1960 و 19970 مثال خوبی از مردمباوری جدید در عمـل
است. همچنین سیاستگذاریهای نیازهای اولیه که به وسیله دولتهای ملی و سازمانهای بینالمللـی
در طول دهه 1970 اجرا گردید نیز از اینگونه بود این برنامهها اولویـت بیشـتری بـه
تقسـیم دوبـاره ثروت از طریق برنامههای جهت یافته به سمت کاهش فقر به جای رشد
اقتصادی میداد. پیـام اصـلی جنبش توسعه پایدار که در دهههای 1970 و 1980 بالا گرفت
آن بود کـه توسـعه بـه بـومشناسـی و فرهنگ محلی بستگی دارد نه به مدل غربی رشد
اقتصادی.
اخیراً در
ساختار افریقا، مکگیری و میشلز مشاهده
نمودند که روحیه جدیدی از خوداتکایی در میان بسیاری از افریقاییهای همانگونه که
آنان کنترل سرنوشت خویش را از طریق مدلهای محلی توسعه در دست میگیرند. فنآوریهای
اطلاعات و ارتباطات جدیـد کـه امـروزه در اینترنـت تجلـی میکند به صورت چالشی برای
کشورهای در حال توسعه درآمده است. ایـن چـالشهـا بـه دو روش مربوط ادراک میگردد.
اول اینکه اطلاعات به عنوان موتور توسعه متناسـب بـا مراحـل سـنتی رشـد توسعه
صنیعتی شناخته میشود. این عقیده بر اساس دیدی وسیع در رابطه با مرحله جدید تویعـه
بـر محور تولید، انتشار و استفاده از فنآوریهای اطلاعات و ارتباطات در جامعه است ـ
دیدگاهی که در آغاز در ایالات متحده در دهه 1960 در مقابل بافت افزایش رفاه و
خودکارشدن دستگاه هـا صـورت گرفت
در سالهای اخیر
بسیاری از نویسـندگان شـروع بـه محاسـبه میزانـی کـه هـر کشـور بـا اسـتفاده از
شاخصهای مربوط به سطح مصرف و تولید فنآوریهای اطلاعات به «جوامع دانـش» دسـت
یافتـه 1998 (این 3 است
کردهاند که این شامل شاخص میزبانان اینترنت نیز میشود (کنی 1995 منسل و ون مدل
توسعه باعث شده است که شبکههای ارتباطات دور جهانی، به صورت مسائل مهمی برای بحث
در میان سیاستگذاران و سازمانهای بینالمللی درآیند
دوم اینکه شناخت
فزایندهای از این موضوع وجود داشته است که دستیابی به شکل هـای دائمـی و منصفانه
توسعه انسانی به وجود ارتباطات اینترنتی به تنهایی بستگی ندارد بلکه به کسب و
اسـتفاده از اطلاعات و دانش بستگی دارد.
گزارش اخیر
توسعه جهانی به بررسی نقش دانش در ارتقاء توسعه اجتماعی اقتصادی میپردازد. ایـن
گزارش با این شناخت شروع میشود که اقتصادها فقط از طریق انباشت سـرمایه فیزیکـی و
مهـارت انسانی ساخته نمی شود بلکه بر زیربنای اطلاعات، یادگیری و انطباق بنا
میگردد. بنابراین لازم اسـت دریابیم جوامع چگونه دانش را در ابعاد مختلف توسعه کسب
کرده و مـورد اسـتفاده قـرار مـیدهنـد (1999؛ B W ،(پرس 1997 با تلفیق رویکرد چند
جانبه شواهدی ارائه داد که نشان میدهد همبستگی مثبتی بین تعداد میزبانان اینترنتی
در یک کشور و شاخص توسعه بشری UNDP وجود دارد.
در حالیکه اهداف
پیچیده توسعه نمی تواند به وسیله وجود اتصالات اینترنتی به تنهایی حل گردد این
نکته نیز غیرقابل انکار است که نوعی از تعامل میان انتشار و استفاده از این فنآوری
و توسعه وجـود دارد. همانگونه که مقدار فزایندهای از اطلاعات درباره توسعههای علمی
و تکنولـوژیکی اکنـون فقـط درباره اینترنت در دسترس است. به نظر میرسد که این
فنآوری گزینههای جدیدی را گشوده اسـت که بر خصوصیت توسعه اجتماعی اقتصـادی تـأثیر
مـیگـذارد. در عـین حـال ارزشهـای سیاسـی، اجتماعی و فرهنگی موجود در درون اهداف
توسعه، آن را و استفاده از فنآوری را شکل میدهد. این تعامل بین اینترنت و
توسعه اجتماعی اقتصادی نیز وجود دارد که در دنباله مقاله مـورد بررسـی قـرار خواهد
گرفت.