بهبود پورتال

حمل و نقل و تجارت الکترونیکی

احمد خرم*

با تشکر و سپاسگزاری از وزارت بازرگانی و جناب آقای شریعتمداری و جناب آقای دژپسند که این همایش را برنامه‌ریزی کردند و به اجرا درآوردند.  در ابتدا یک بخش صحبت کلی دارم خدمت حضار محترم و یک بخش هم کارهایی که در بخش راه و ترابری انجام شده است. قسمت آخر هم بخشی که مربوط می‌شود به تجارت الکترونیکی در حمل و نقل. همانطور که مستحضرید، کاربردی‌ترین بخش IT بخش حمل و نقل است که ما متأسفانه کم روی این زمینه کار کردیم. آن دسته از مشکلات کلی که می‌خواهم خدمتتان عرض کنم این هست که در کشور ما سالهاست بر روی IT کار می‌شود. من خاطرم هست اولین دوره‌ای بودیم که یک واحد کامپیوتر در دانشگاه گذراندیم| سال 49 کامپیوتر وارد دانشگاهها شد و در طراحی اولیه قرار بود در دو دوره آموزشی دانشجویانی که فردا بر کرسیهای کارشناسی و مدیریت کشور تکیه می‌زنند با این تکنولوژی آشنا شوند طراحی این بود که هشت سال در دانشگاهها این آشنایی صورت گیرد و بعد به سیستم اداری کشور انتقال پیدا کند که در وسط این شروع تازه، انقلاب شد و مدتی این علم و تکنولوژی به فراموشی سپرده شد، بعد هم باعث ایجاد عطش شد. احساس کردیم خیلی عقب افتاده‌ایم و شتابان شروع کردیم. منتهی این شروع چون بدون طرح جامع (Master Plan) بود، مبهم می‌نمود و هزینه‌های سنگینی را متحمل شدیم. ولی بازخورد این حرکت یک بازخورد مناسب برای کشور نبود بعد به فکر افتادیم که طرح جامع IT را در کشور اجرا کنیم. ببخشید که بعضی از مطالبی را که می‌گویم| مطالب انتقادی است که به خود ما هم برمی‌گردد. در سال 64، دستور طرح جامع IT، توسط نخست وزیر وقت صادر شد. یک نیازسنجی انجام شد و در ادامه بایگانی.  سال گذشته طرح مذکور دوباره در دولت مطرح شد. الان ده ماه می‌گذرد و هنوز شرح خدمات تمام نشده بعد هم می‌خواهیم در IT حرف برای زدن در دنیا داشته باشیم. هرچند کارهای زیادی در بخشهای مختلف انجام شده ولی شما می‌دانید وقتی طرح جامع IT در کشور وجود نداشته باشد هر کاری که می‌کنیم یک جزیره‌ای از IT هست که در دستگاههای مختلف ایجاد می‌شود. اگر همه معقولات اجرایی| اقتصادی، فرهنگی و سیاسی را در نظر بگیریم متوجه خواهیم شد که اصل عدم تمرکز در هر یک از شاخصهای اساسی، توسعه را به دنبال دارد یعنی سرعت را افزایش می‌دهد، یعنی کیفیت را ارتقاء می‌دهد، یعنی هزینه را کاهش می‌دهد. در IT تمرکز هست که این امر را محقق می‌کند یعنی حتماً باید IT از یک مرکز هدایت برخوردار باشد. این هدایت هم نمی‌تواند بدون راهبرد باشد نمی‌تواند بدون طرح جامع باشد نمی‌تواند سردرگم باشد و قطعاً حرکت در IT به صورت جزیره‌ای یعنی شکست، یعنی اتلاف منابع، یعنی دیر به نتیجه رسیدن، یعنی به کیفیت مناسب دست پیدا نکردن. ما مثلاً در کار خودمان مناقصه الکترونیکی را بدون اینکه یک طرح جامعی را در کنار موضوع داشته باشیم کجا می‌خواهیم برویم و چگونه می‌خواهیم پیش ببریم؟ البته شما روی تجارت الکترونیکی کار کردید ما هم روی مناقصه و معاملات الکترونیکی در سیستم دستگاههای اجرایی کار کردیم و الان هم پیاده کردیم حتماً توی روزنامه‌ها دیدید که مناقصات ما از 15-10 خط به 2 خط رسیده است. فقط آدرس سایت را می‌دهیم، مشتریان مراجعه می‌کنند| اطلاعات می‌گیرند| ثبت‌نام می‌کنند و در جریان اسناد مناقصه قرار می‌گیرند و در آینده نزدیک هم فروش اسناد مناقصه به صورت الکترونیکی خواهد بود. ببینید در همین موضوعی که ما خودمان کار کردیم اینکه عنوان می‌شود، یک مرکزیتی، یک مرکز هدایتی باید وجود داشته باشد و یک راهبردی وجود داشته باشد که بشود هدایت کرد| راهبردی کرد، سیستم را به سمت IT راهبردی سوق داد و به روز کردن IT در کشور. شروع کردیم، با مشاور قرارداد بستیم و کار کردیم. حدود 9-8 ماه طول کشید. در فروردین امسال نتیجه داد اجرایش کردیم ما به دلیل حساسیت کارمان و نیازمان این کار را انجام دادیم. بعد قرارداد که بستیم دیدیم از سازمان مدیریت به وزارت اقتصاد و دارایی اعلام شد که شما مناقصه الکترونیکی را دنبال کنید. البته تا امروز شرح خدماتش هم نوشته نشده است. ما آن را پیاده کردیم. شرح خدمات نوشته نشده و آن را نیز اعلام کردیم. علیرغم اینکه مراتب را اعلام کرده بودیم باز یک هفته پیش اعلام شد که مناقصه الکترونیکی را دنبال کنید چون احساس می‌شد که این، مرکز هدایتی نیست که راهبرد مورد نظر را داشته باشیم. نمی‌دانستیم ما باید کار را انجام بدهیم یا یک دستگاه دیگری متولی این کار هست تا آن را انجام دهد؟ اگر چنین بود ما هم با اطمینان 6 ماه دیگر یا یکسال دیگر می‌دانستیم که از این برنامه می‌توانیم استفاده کنیم. مطلب دوم این که ما حالا به این نقطه ضعف‌ها پی بردیم| طرح جامع می‌خواهیم و طرح را در هر بخشی لازم داریم. حال سؤال این هست که آیا ما دچار این شعار نشدیم که ما همه چیز را می‌دانیم و هر کاری را هم می‌توانیم انجام دهیم؟ آیا دچار این مشکل نشدیم؟ وقتی که در کشور ما مشاوری را نداریم که بتواند طرح جامع IT را تهیه بکند و یا حتی طرح جامع بخشهای دیگر را تهیه کند چه اصراری داریم که این مسئله را در درون خودمان حل بکنیم و یک گام به سمت بهترین مشاوری نرویم که در دنیا در هر زمینه‌ای وجود دارد، قرارداد ببندیم و در کنار او مشاوران داخلی را قرار بدهیم که این تجربه| این دانش منتقل شود و بتوانیم بعد از آن کار را به خوبی ادامه بدهیم؟ فکر می‌کنم با پرس و جویی که کردم و پیگیری جدی که روی طرح جامع IT کردم 10 ماه طول کشید، به این نتیجه برسیم که مشاور داخلی بگیریم یا مشاور خارجی. دچار یک غرور کاذب شدیم. یادمان رفته که توصیه به ما شده که ”دنبال علم ولو به چین بروید“. شما بروید دنبال علم| علم و دانش و تکنولوژی را نمی‌گذارند در طبق بیاورند تقدیمتان کنند. مگر شما می‌توانید تجارت الکترونیکی را بدون بانکداری الکترونیکی حل کنید؟ اگر گمرک با شما همکاری نکنند می‌توانید در این جهت گام بردارید؟ مگر می‌شود ما در مناقصه با یک فاصله زمانی از شما| شما در تجارت با یک فاصله زمانی از گمرک| همه با یک فاصله زمانی طولانی از بانکداری الکترونیکی حرکت کنیم؟ قطعاً راه به جایی نخواهیم برد چون بقیه عاملهایی که می‌توانند مسئله را در یک Package کامل تحویل ما بدهند، وجود ندارند. ارتباطات قطع شده است. بنابراین شما آموزش می‌دهید| نرم‌افزار را تهیه می‌کنید. سخت‌افزار را استقرار می‌دهید. اما چون کارآیی لازم را ندارند همه مأیوسانه برمی‌گردند به سیستم گذشته. با این وضع برگرداندن اینها مجدداً به این مسیر کار سختی است. بنابراین باید کاملاً هماهنگ با هم باشیم. فکر نمی‌کنم بتوانیم با وجود سیستم بانکداری| امپراطوری بانکداری ما که حاضر نیست و به سختی می‌پذیرد که بخش خصوصی بیاید و حضور در سیستم بانکداری داشته باشد و یک تحولی را از این طریق ما پذیرا باشیم، این کار را به نتیجه برسانیم. ما یکی از بحث‌های جدی که در مناقصه داشتیم این بود که حالا می‌خواهیم اسناد مناقصه را بفروشیم| باید بیاییم در داخل سیستم با بانک یک طراحی جدید کنیم چون آن بانک سیستم را ندارد که آن فرد پول را می‌ریزد به حساب بعد روی شبکه بیاید اعلام بکند که شماره آن رسیدی که هست| قبضی که هست| آن را بیاوریم روی شبکه تا به این شکل آن فردی که می‌خواهد در مناقصه شرکت کند به ما اعلام بکند و ما هم او را به عنوان یک عضو بپذیریم و اسناد را برایش بفرستیم. کار  به این شکل پیچیده می‌شود یا اینکه مجبوریم کارت اعتباری با هزینه‌های سنگین تهیه کنیم بعد مثلاً فرض کنید در جاهایی از شهر بفروشیم و آدرس بدهیم که بروید کارت اعتباری را از کجاها بخرید. با این سیستم شکسته و بسته و اینکه همه چیز را بست بزنیم به همدیگر و از یک Package که در دنیا استفاده می‌شود و همه مسائل را در خودش حل کرده، استفاده نکنیم، سردرگمی جدی برای ما ایجاد می‌کند. از این مسئله کلی بگذریم. در وزارت راه و ترابری ما سال 80| 5/1 میلیارد تومان در مجموعه بخش یعنی سازمانها| شرکت‌ها و ستاد هزینه کردیم در سال گذشته البته در آبان ماه سال 80 ما کمیته IT وزارتخانه را تشکیل دادیم کار را شروع کردند| با سرعت نسبتاً خوبی پیش رفتند و یک تمرکزی در تصمیمات این بخش ایجاد کردند. سال 81| 5/3 میلیارد تومان هزینه کردیم و امسال در مجموعه بخش راه و ترابری 15 میلیارد تومان در نظر گرفتیم و اعلام کردیم که اگر سازمانی شرکتی این ردیفی که برای IT دارد کم آورد از 2 درصد مجموع اعتبارات خود را در اختیارش می‌گذاریم. 2 درصد مجموع اعتبارات بخش ما 26 میلیارد تومان است که اجازه داریم در IT خرج کنیم. طرحهای متعددی را کار کردیم یک اصل را هم گذاشتیم که طرحهای مهم IT را که مطالعه می‌کنند با هر مشاوری که صحبت کردید در ابتدای صحبت بگویید عضوپذیری خارجی از مشاوران معتبر دنیا در آن زمینه را مدنظر دارید و این مرحله را حتماً با یک شریک خارجی پیش ببریم. در مسائل ساده هم که یا نرم‌افزار موجود است یا از بازارهای دنیا می‌شود خرید یا داخل کشور است که می‌توانیم تهیه کنیم. و بالاخره تطبیق می‌دهیم زیر بار می‌گذاریم، اشکالاتی هم در بارگذاری که روی نرم‌افزار می‌شود پیدا کرد| می‌توان در طول مسیر حل کرد. ما در بخش حمل و نقل طرحهایی را که داریم| طرحهای گسترده ICT است که شامل سیستم اخذ عوارض الکترونیکی| سیستم‌های هوشمند مدیریت ایمنی| ایجاد مرکز هدایت و کنترل ترافیک| سیستم‌های کنترل هوشمند تقاطعات| پیام‌رسانی توسط تابلوهای خبری به صورت هوشمند| ثبت وقایع تصادفات و تخلفات به صورت خودکار، آمارگیری اتوماتیک از پارامترهای ترافیکی و همچنین اطلاع‌رسانی به خودروهای عمومی می‌شود. در بخش هوایی هم سیستم‌های مدیریت ایمنی و امنیت پرواز| همچنین سیستم‌های تعمیر و نگهداری، برنامه‌ریزی پروازها، سیستم‌های مشتری‌مدار مثل ردیابی محموله است که الان یکی از مشکلات جدی ما این مطلب است. در حمل و نقل ریلی به همین شکل و اما کارهایی که در جهت تجارت الکترونیکی در بخش حمل و نقل انجام شده| یکی سیستم مناقصه و معاملات الکترونیکی است| این مورد در حال پیاده شدن است. مرحله اولش که اعلام مناقصات بود، در حال انجام است. فاز دوم فروش اسناد هست که تا مرداد ماه انجام می‌شود و ارسال پاکت‌های مناقصات به صورت الکترونیکی است که این هم تا آبان ماه انجام می‌شود و اعلام کردیم که برای تمام دستگاههای اجرای کشور از آبان آماده هستیم که این کار را انجام بدهیم. خوشبختانه در جهت ایجاد مرکز داده‌ها (DATA Center) این مناقصات الکترونیکی از طریق تکفا هم اقدام شده که کمک شود و این مرکز هم ایجاد شود. سیستم رزرو اینترنتی بلیط هواپیما هست که شرکت هواپیمایی آسمان سال 81 انجام داد بقیه خطوط هواپیمایی هم باید تا آخر امسال انجام دهند. سیستم فروش اینترنتی هست که این هم تا آخر امسال باید انجام شود. سیستم رزرو الکترونیکی بلیط قطار است که تا پایان امسال انجام می‌شود. اجرای سیستم پیشرفته ردیابی کالا یعنی کشتی که از مبدأ بارگیری می‌کند و مسیری که طی می‌کند تا بندر ما| تخلیه در بندر| بارگیری از بندر به مقصد| در این مسیر ردیابی کالا را داریم که صاحب کالا بتواند اطلاعات به روز خودش را روی شبکه در مورد کالایش داشته باشد. بحث‌های جدی که می‌توانیم روی آن تمرکز کنیم مشکلات جدیدی است که داریم و البته تنگناها در دو سرفصل باید به آنها توجه شود. یکی اصلاح سیستم بانکی کشور هست که اگر بخواهیم این تجارت الکترونیکی را مدنظر قرار دهیم البته بعد از همکاری گمرک محترم هست و مطلب دیگر وضع قوانین و مقررات است. قوانین و مقررات ما هم پاسخگو نیست. شما ببینید مالزی ظرف 4-3 سال| شش قانون در این رابطه به تصویب رسانده و مسائل خودش را حل کرده، یعنی با این قوانین و مقرراتی که ما داریم حرکت در این مسیر حرکت سختی است. من یک اشاره‌ای هم به اقدامات آموزشی که انجام دادیم| خواهم داشت و رفع زحمت می‌کنم. در مورد آموزش| ما یکی از کارهایی که انجام دادیم اینکه مدیرانمان را با مسائل IT آشنا کردیم. دوره‌های مختلفی را برای مدیرانمان گذاشتیم| برای کارشناسان دستگاهها به همین شکل دوره‌هایی را هم تعریف کردیم. مثلاً ببینید در رشته‌های مختلف در رشته‌های حمل و نقل| عمران| پل‌سازی| روسازی| زیرسازی تخصص‌های مختلفی را داریم. در رشته حمل و نقل ما فارغ‌التحصیل داریم وقتی ما دیدیم این فارغ‌التحصیل که به بخش حمل و نقل می‌آید حالا چه بخش دولتی و چه بخش خصوصی تا کار کند چون با حرکت جدیدی که می‌خواهیم داشته باشیم این فارغ‌التحصیل حتماً باید آشنایی با IT داشته باشد| یعنی باید IT در حمل و نقل را بشناسد، رشته را در دانشگاه صنعتی شریف| تعریف کردیم. این رشته هم تأسیس شد سال گذشته ما هزینه‌هایش را پرداخت کردیم. 20 نفر دانشجو در سال قرار شده که بگیرند از امسال هم در دفترچه کنکور گنجانیده شده که روی روال معمول این کار انجام شود. در زمینه‌های مختلف دیگر  ما با دانشگاه امیر کبیر| دانشگاه علم و صنعت| صنعتی اصفهان| دانشگاه تبریز وارد مذاکره و قرارداد شدیم تا IT در ابنیه| IT در زیرسازی و روسازی، IT در راه‌آهن| IT در بندر و IT در هوانوردی را در مقطع کارشناسی ارشد داشته باشیم تا نیروی انسانی مورد نیاز صنعت حمل و نقل بتواند با یک حرکت پایه‌ای هماهنگ بشود. بعضی از آنها به اجرا درآمده و برخی هم در سال تحصیلی آینده به اجرا درمی‌آید. من پوزش می‌خواهم از اینکه طولانی شد. والسلام علیکم و رحمه‌الله و برکاته