بهبود پورتال

 

بررسی دیدگاه دانشجویان دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز درباره میزان اهمیت ایجاد پایگاه مقالات تخصصی متن کامل فارسی برای کتابخانه دانشکده مذکور

1) دکتر زاهد بیگدلی 2) علی منصوری 3) میترا پشوتنی‌زاده

1) دانشیار گروه کتابداری دانشگاه شهید چمران اهواز
2) کارشناس ارشد علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و کتابدار دانشگاه شیراز
پست‌الکترونیکی:
3) دانشجوی کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه شهید چمران اهواز

 

چکیده: انتشار فزاینده مجلات علمی تخصصی، شناسایی و بازیابی سریع و یکجای مقالات را برای محققین با مشکل مواجه ساخته و از طرف دیگر با افزایش هزینه اشتراک نشریات، امکان اشتراک فردی را از بسیاری از محققین یا حتی کتابخانه‌‌های کوچک گرفته است. پژوهش حاضر به منظور بررسی میزان اهمیت ایجاد پایگاه متن کامل مقالات فارسی در کتابخانه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز از دیدگاه دانشجویان مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشکده مذکور صورت گرفته است. یافته‌‌های تحقیق نشان داد که میانگین سودمندی پایگاه‌های متن کامل مقالات از دیدگاه دانشجویان با توجه به تجربه آن‌‌ها در مورد پایگاه‌های اطلاعاتی، «زیاد» اعلام شده است و در حدود 61 درصد از پاسخ‌دهندگان موافقت خود را با دیجیتالی شدن مقالات، «زیاد» و «خیلی زیاد» اعلام نموده‌اند. در نهایت با توجه به مزایای پایگاه‌های متن کامل مقالات، میزان موافقت پاسخ‌دهندگان با ایجاد چنین پایگاهی «زیاد» اعلام شده است.

کلیدواژه‌‌ها: پایگاه‌های اطلاعاتی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، مقالات متن کامل، مقالات فارسی

1. مقدمه

اطلاعات بموقع یکی از عوامل اصلی و زیر بنایی توسعه اجتماعی و اقتصادی در هر کشور است و اهمیت و نقش بالای آن در روند رشد کشور‌ها بر کسی پوشیده نیست. یکی از شاخص‌‌های توسعه، پژوهش است و در امر پژوهش، مقالات نشریات جاری بیش‌ترین منابع مورد استفاده در پژوهش هستند.
مجلات از مهم‌ترین ابزار‌های رشد دانش در جهان محسوب می‌شوند و اهمیت آن‌‌ها ناشی از حجم کثیری از اطلاعات روزآمد است که از طریق مجلات منتقل می‌شود. از این رو، نشریات ادواری سهم عمده‌ای در خدمات‌رسانی به کاربران کتابخانه‌‌ها دارند. از طریق مجلات است که زمینه اشاعه سریع اطلاعات، گزارش پیشرفت‌ها و تجارب محققان، اخبار، و مکاتبات فراهم می‌گردد و به دلیل اهمیتی که این منابع در رشد جامعه علمی دارند، کتابخانه‌‌ها همیشه در تکاپو بوده‌اند تا امکان دسترسی آسان و پیوسته به آن‌‌ها را برای کاربران خود فراهم نمایند (اصنافی 1384).
با توجه به ظهور فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، اشاعه سریع و پیوسته اطلاعات در قالب مقالات نشریات، تسهیل یافته. یکی از ابزار‌هایی که توانسته است تأثیر بسیاری در اشاعه بموقع اطلاعات داشته باشد، پایگاه‌های اطلاعاتی هستند. پایگاه اطلاعاتی مجموعه‌ای از رکورد‌های ماشین‌خوان با موضوعات مرتبط است که از طریق پایانه‌‌های رایانه‌ای، جستجو و دسترسی به آن‌‌ها از راه دور امکانپذیر است (داورپناه 1381، 75). پایگاه اطلاعاتی را می‌توان مجموعه‌ای نظام‌مند از داده‌‌ها نامید که امکان جستجو و بازیابی اطلاعات در آن‌‌ها وجود دارد و همچنین امکان دسترسی و بازیابی سریع و کارآمد اطلاعات را از طریق نظام‌‌های رایانه‌ای فراهم می‌آورد. از جمله ویژگی‌های پایگاه‌های اطلاعاتی این است که مجموعه اطلاعات موجود در آن‌ها یکپارچه مورد استفاده قرار می‌گیرد و امکان استفاده همزمان و از راه دور را برای گروه کثیری از کاربران فراهم می‌آورد. محتوای پایگاه‌های اطلاعاتی معمولاً براساس محتوای موضوعی یا بر حسب نوع مدرک، و معمولاً به دو صورت مرجع و منبع دسته‌بندی می‌گردد.

انواع پایگاه‌های اطلاعاتی را می‌توان به گروه‌های زیر تقسیم کرد:

- پایگاه اطلاعاتی کتابشناختی،

- پایگاه اطلاعاتی فهرست

- پایگاه اطلاعاتی ارجاعی، و

- پایگاه اطلاعاتی منبع یا متن کامل (اسحاق‌زاده و قانع 1381، 562).

در بین انواع مختلف پایگاه‌های اطلاعاتی، بیش‌ترین استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی متن کامل به عمل می‌آید، زیر آن‌‌ها متن کامل مقاله یا مدرک را ارائه می‌دهند. دلیل اثبات این ادعا ایجاد پایگاه‌های عظیم متن کامل مقالات همچون «ابسکو» [1]، «الزویر»[2]، «امرالد»[3]، «ساینس دایرکت»[4] و «لکسیس-نکسیس»[5] است.
در اواخر دهه 1960 و اوایل دهه 1970 به علت گسترش روز افزون فناوری‌ در کتابخانه‌‌ها، ایجاد نظام یکپارچه مدیریت اطلاعات به عنوان هدفی واحد مطرح شد و پایگاه‌های اطلاعاتی به این قصد به وجود آمدند که بتوانند امکان ترکیب پرونده‌‌های جدا از هم، ایجاد ارتباط، اعمال مدیریت، و استفاده مشترک از داده‌ها را فراهم آورند. در ایران نیز از سال 1362 تلاش‌‌هایی به منظور ایجاد پایگاه‌های اطلاعاتی خودکار آغاز شد. کتابخانه منطقه‌ای علوم و تکنولوژی شیراز[6] در تلاش برای ایجاد پایگاه‌های متن کامل، اقداماتی انجام داده و تاکنون موفق به ایجاد پایگاه‌هایی همچون پایگاه متن کامل مقالات فارسی، زلزله، شیمی و ... شده است. هیئت امنای کتابخانه‌‌های عمومی کشور نیز با انتشار لوح فشرده پایگاه متن کامل مقالات نشریات فارسی قدم جدیدی در راه ایجاد پایگاه‌های متن کامل برداشته است (کتابخانه منطقه‌ای علوم و تکنولوژی شیراز 1385).

2. ضرورت و هدف پژوهش
در نتیجه رشد سریع و سرسام‌آور تولید آثار و نوشته‌‌های علمی، شمار مقالات علمی رقمی نجومی را نشان می‌دهد (جمشیدی‌پور 1380). با توجه به حجم عظیم انتشارات، برای هیچ استفاده‌کننده‌ای امکان تهیه و اشتراک تمامی نشریات وجود ندارد و لازم است که کتابخانه‌‌ها با توجه به رسالت و امکانات خود، ایجاد پایگاه‌های اطاعاتی متن کامل مقالات، یا تأمین دسترسی به آن‌‌ها را در نظر داشته باشند.
دانشجویان و محققین حوزه حقوق و علوم سیاسی همچون دیگر حوزه‌‌های موضوعی در داخل کشور با مشکل دسترسی به اطلاعات روزآمد و سریع مواجه هستند. از سوی دیگر به علت نبود منبعی که ارائه‌دهنده اطلاعات کامل باشد، امکان استفاده جامع از مقالات منتشرشده در این حوزه‌‌ها نیز وجود ندارد.
در باب انتقال الکترونیکی متن کامل ماشین‌خوان نشریات پژوهشی به استفاده‌کننده نهایی نیز به نظر می‌رسد که نشریات الکترونیکی توان متحول کردن روش دستیابی را دارند. در واقع در صورت مناسب بودن ساختار، انتقال مقالات نشریات در زمان نیاز محقق با تأخیری قابل اغماض، بر صفحه رایانه امکان‌پذیر است (جمشیدی پور 1380).

محققین رشته حقوق و علوم سیاسی همچون دیگر پژوهشگران با انبوه اطلاعات تخصصی منتشرشده در مجلات مواجه هستند و باید امکان دستیابی سریع و یکجا را برای کاربران به وجود آورد. در ایران در حوزه حقوق و علوم سیاسی پایگاهی که اطلاعات کتابشناختی یا متن کامل مقالات تخصصی این حوزه را ارائه دهد، وجود ندارد و محققان این حوزه‌‌ها معمولاً با مشکل بازیابی و دسترسی به مقالات مورد نیاز خود مواجه هستند. از طرف دیگر ایجاد چنین پایگاهی برای اکثر کتابخانه‌‌ها هزینه بسیار زیادی دارد و نیروی انسانی متخصص و کارآزموده‌ای را طلب می‌کند. سؤالی که ممکن است پیش آید این است که بعد از ایجاد، آیا چنین پایگاهی به طور مفیدی مورد استفاده کاربران قرار خواهد گرفت. برای پاسخگویی به این سؤال، نیازسنجی از جامعه استفاده‌کننده از این پایگاه ضروری است. هدف اصلی این پژوهش بررسی میزان اهمیت ایجاد پایگاه متن کامل مقالات رشته موضوعی حقوق و علوم سیاسی از دیدگاه دانشجویان دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز می‌باشد تا در نهایت نسبت به ایجاد و یا عدم ایجاد چنین پایگاهی پیشنهاد مناسبی ارائه دهد.

اهداف فرعی این پژوهش عبارت‌اند از:

§ بررسی میزان رضایت دانشجویان از مجموعه نشریات کتابخانه، و

§ بررسی میزان سودمندی نشریات برای دانشجویان از دیدگاه آن‌ها.

پرسش‌های پژوهش از این قرارند:

1.    استفاده دانشجویان از مجموعه مجلات چاپی فارسی کتابخانه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز چقدر است؟

2.    رضایت دانشجویان از مجموعه مجلات تخصصی فارسی کتابخانه دانشکده مذکور چقدر است؟

3.    اهمیت امکانات موجود در یک نظام رایانه‌ای از دیدگاه دانشجویان چقدر است؟

4.     موافقت دانشجویان مورد بررسی با دیجیتالی شدن اطلاعات مقالات فارسی (اطلاعات کتابشناختی، چکیده، متن کامل مقاله) چقدر است؟

5.    موافقت دانشجویان با ایجاد پایگاه متن کامل مقالات فارسی تخصصی حقوق و علوم سیاسی چقدر است؟

جامعه پژوهش حاضر، دانشجویان مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد حقوق و علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی شاغل به تحصیل درنیمسال اول سال تحصیلی 85-1384 در دانشگاه شیراز می‌باشند که از میان آنان به عنوان نمونه مورد مطالعه، 200 نفر دانشجو به صورت تصادفی از بین 650 دانشجوی دانشکده مورد مطالعه انتخاب شده‌اند و پرسشنامه بین آن‌‌ها توزیع شده است.

از 200 پرسشنامه توزیع‌شده در بین دانشجویان مذکور، 172 پرسشنامه تکمیل و عودت داده شد. بر مبنای طیف لیکرت، برای هر سؤال 5 گزینه با ارزش 1 تا 5 داده شد. در مجموع 38 پرسش در 9 گروه کلی در پرسشنامه تنظیم شده که با تحلیل داده‌‌ها، جواب هر یک از 9 گروه کلی پرسش، به تفکیک در بخش یافته‌‌های پژوهش آمده است.

برای تعیین روایی، پرسشنامه اولیه در اختیار اساتید و کتابداران کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی قرار گرفته و در طراحی و تدوین ویرایش نهایی سیاهه وارسی، پیشنهادها و نظرات آنان مدنظر قرار گرفت. برای سنجش پایایی پرسشنامه مورد استفاده، ضریب آلفای کرانباخ داده‌‌های به‌دست‌آمده از طریق نرم‌افزار آماری «اس‌پی‌اس‌اس» محاسبه شد که در نتیجه عدد 896/0 به دست آمد که گویای پایایی مطلوب می‌باشد.

3. یافته‌‌های پژوهش
 

در مجموع 172 دانشجوی دختر و پسر در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد حقوق و علوم سیاسی به عنوان پاسخگو به پرسشنامه‌‌ها پاسخ داده‌اند.

سؤال 1 پژوهش: استفاده دانشجویان از مجموعه تخصصی نشریات فارسی کتابخانه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز چقدر است؟

در کل میانگین میزان استفاده از مجموعه کتابخانه عدد 9/2 از 5 را نشان می‌دهد که حاکی از میزان استفاده «متوسط» از مجموعه کتابخانه می‌باشد. متوسط استفاده دانشجویان کارشناسی ارشد بیش‌تر از دانشجویان مقطع کارشناسی و در سطح «متمایل به زیاد» بود (جدول شماره 1).

جدول 1 میزان استفاده دانشجویان از مجموعه نشریات کتابخانه

در همین مورد از دانشجویان پرسیده شد که «میزان اهمیت نشریات از دیدگاه آن‌ها چقدر است؟» که نتایج طبق نمودار 1، حاکی از اهمیت «بالا»ی نشریات از دیدگاه دانشجویان می‌باشد.

 در پاسخ به سؤال جداگانه‌ای که مشخص‌کننده میزان استفاده از نشریات کتابخانه بود در حدود 57 درصد از دانشجویان، میزان استفاده خود از مجموعه نشریات را «کم» و «خیلی کم» عنوان کرده‌اند.

 

سؤال 2: رضایت دانشجویان از مجموعه مجلات تخصصی فارسی کتابخانه چقدر است؟

میانگین میزان رضایت دانشجویان از مجموعه نشریات کتابخانه 7/2، و نشانگر «نارضایتی» دانشجویان از مجموعه کتابخانه می‌باشد که احتمالاً بر میزان استفاده نیز اثر گذاشته است. در این میان، میزان رضایت دانشجویان کارشناسی علوم سیاسی کم‌تر از دیگر دانشجویان است (جدول شماره 2).

 

جدول 2 میانگین میزان رضایت دانشجویان از مجموعه نشریات کتابخانه

حدود 33 درصد از پاسخ‌دهندگان میزان رضایت خود از مجموعه نشریات کتابخانه را «کم» و «بسیار کم» و 46 درصد آن را «متوسط» اعلام نموده‌اند و تنها 20 درصد از مجموعه نشریات کتابخانه رضایتی بالاتر از متوسط دارند (نمودار شماره 3).

 

 

 

 

 

نمودار 3            میزان رضایت دانشجویان از مجموعه نشریات کتابخانه

سؤال 3: اهمیت مدت زمانی که برای دسترسی به مقالات صرف می‌شود از دیدگاه دانشجویان چقدر است؟

این بخش از یافته‌ها نشانگر این است که اهمیت زمان در دسترسی به مقالات برای دانشجویان «زیاد» است (جدول شماره 3‌).

جدول 3      اهمیت زمان در دسترسی به مقالات برای دانشجویان

نمودار شماره 4 نشان می‌دهد که 53 درصد از دانشجویان، اهمیت زمان در دسترسی به مقالات را «زیاد» و «خیلی زیاد» اعلام نموده‌اند. از طرف دیگر، دانشجویان از وقت‌گیربودن جستجوی مقالات فارسی چاپی ناراضی بودند و نمودار شماره 5 نشان دهنده این نکته می‌باشد

 

عوامل مؤثر در میزان استفاده از مجلات کدام‌اند؟
در زیرمجموعه این سؤال از دانشجویان درباره تأثیر عواملی همچون حضور فیزیکی کتابدار، وجود فهرست چاپی عناوین نشریات، وجود نمایه موضوعی مقالات به صورت چاپی، در اختیار داشتن اطلاعات کتابشناختی مقالات، و چیدمان الفبایی نشریات در قفسه، در میزان استفاده از کتابخانه سؤال شده است. درباره حضور فیزیکی کتابدار در بخش مرجع، پاسخ‌ها نمایانگر «نیاز بالا»ی دانشجویان به کتابدار در جهت دسترسی به منابع و اطلاعات مورد نیاز است. در حدود 57 درصد از دانشجویان اعلام نموده‌اند که در بخش نشریات، حضور کتابدار «بسیار ضروری» است و تنها 14 درصد از مجموع دانشجویان اعلام نموده‌اند که نیازی به همکاری کتابدار بخش نشریات ندارند (‌نمودار شماره 6). در نتیجه وجود یک کتابدار با تجربه و علاقه‌مند در بخش نشریات برای تحول در خدمات‌دهی آن بخش و ارتقای سودمندی مجموعه و کمک در جهت دسترسی کاربران به اطلاعات موجود در این بخش، بسیار ضروری است.

 

 

 

 

 

نمودار 6       حضور فیزیکی کتابدار در بخش مرجع

در مورد اهمیت وجود فهرست چاپی عناوین مقالات، بیش از 62 درصد از دانشجویان اعلام نموده‌اند که چنین امکانی «بسیار ضرروی» است (‌نمودار شماره 7). درباره دیگر امکانات هم نتایج، مشابه می‌باشد و بیانگر این است که دانشجویان به اهمیت این امکانات در دسترسی بهینه به منابع اطلاعات واقف‌اند و کتابخانه باید در جهت تهیه این امکانات اقدام نماید. احتمالاً یکی از دلایل نارضایتمندی دانشجویان از بخش نشریات، فقدان امکانات فوق برای بازیابی اطلاعات است.

از دانشجویان درباره این که کدام روش ارائه اطلاعات مقالات توسط کتابخانه را به ترتیب ترجیح می‌دهند، سؤال شد که نتایج نشان می‌دهد بیش‌تر دانشجویان علاقه‌مند هستند که اطلاعات به صورت متن کامل الکترونیکی در دسترس باشد (نمودار شماره 8).

 

یافته‌ها حاکی از آن است که میانگین اهمیت روزآمدی مقالات از دیدگاه دانشجویان رشته‌های حقوق وعلوم سیاسی «خیلی زیاد» اعلام شده است (جدول شماره 5).

جدول 5        اهمیت روزآمدی مقالات از دیدگاه دانشجویان

دربین مقاطع مختلف، دانشجویان کارشناسی ارشد بیش‌تر از دانشجویان مقطع کارشناسی به اطلاعات بموقع نیاز «خیلی زیاد» دارند و در رتبه بعد دانشجویان کارشناسی علوم سیاسی و در رتبه آخر دانشجویان کارشناسی حقوق اعلام نموده‌اند که به اطلاعات روزآمد «زیاد» نیاز دارند (جدول شماره 5).

سؤال 3 پژوهش: میزان اهمیت امکانات موجود در یک نظام رایانه ای از دیدگاه دانشجویان چقدر است؟
از جمله امکانات یک نظام رایانه ای که در این پژوهش مورد نظر بوده و از پاسخ‌دهندگان در مورد اهمیت آن‌ها نظرخواهی شده، توانایی بیش‌تر در بازیابی منابع (قابلیت پاسخگویی با سرعت و دقت بالا)، بازیابی حجم زیاد اطلاعات در یک زمان، امکان جستجو از طریق فیلدهای مختلف بازیابی (عنوان، نویسنده، کلیدواژه، متن، و ...)، امکان استفاده از منطق بولی درجستجو، امکان دسترسی به متن کامل، و همچنین امکان استفاده همزمان چند نفر از یک منبع می‌باشد که متوسط جوابگویی دانشجویان نشان‌دهنده اهمیت «زیاد» این امکانات از دیدگاه آن‌ها است (جدول شماره 6). مثلاً درمورد امکان استفاده همزمان چند کاربر از یک منبع، 63 درصد پاسخ‌دهندگان اعلام نموده‌اند که وجود این امکان در یک نظام رایانه‌ای «خیلی مهم» است (نمودار شماره 9).

جدول 6        میزان اهمیت امکانات موجود در یک نظام رایانه ای از دیدگاه دانشجویان

 

 

 

 

       

 

 

 

نمودار 9       اهمیت امکان استفاده همزمان چند کاربر از یک منبع

سؤال 4 پژوهش: میزان موافقت دانشجویان مورد بررسی با دیجیتالی شدن اطلاعات مقالات (اطلاعات کتابشناختی، چکیده، اصل متن مقاله) چقدر است؟
نتایج نشان دادند که میانگین موافقت جامعه مورد پژوهش با دیجیتالی شدن اطلاعات مقالات «زیاد» است (جدول شماره 7).

                 جدول 7       میزان موافقت دانشجویان مورد بررسی با دیجیتالی شدن اطلاعات مقالات

آمار نشان می‌دهد که 73 درصد دانشجویان با دیجیتالی شدن اطلاعات مقالات موافق‌اند و آن را ضروری می‌دانند و 80 درصد علاقه‌مندند که تمامی مقالات رشته تخصصی خود را به صورت همزمان و یکجا در دسترس داشته باشند (نمودار شماره 10).

 

 

 

 

 

 

 

نمودار 10      میزان موافقت دانشجویان با دیجیتالی شدن اطلاعات مقالات

تأثیر عوامل موثر در دستیابی یا عدم دستیابی به پاسخ مناسب در نظام رایانه ای از دیدگاه دانشجویان چقدر است؟
شاید عواملی مثل نا آشنایی با نرم‌افزارهای بازیابی، پیچیدگی جستجو در نرم‌افزارها، و بی‌اعتمادی به منابع جستجوشده از عوامل مؤثر بر کیفیت بازیابی اطلاعات باشد. برای اثبات میزان تأثیر هر یک از عوامل، سؤالاتی طراحی شد که نتایج در جدول شماره 8 آمده.

                     جدول 8     میزان تأثیر عوامل موجود در نظام‌های رایانه ای در دسترسی به اطلاعات مورد نیاز از دیدگاه دانشجویان

میانگین نظرات دانشجویان در مورد عوامل یادشده در میزان بازیابی، «زیاد» اعلام شده است. میزان تأثیر نا آشنایی کاربر با نرم‌افزارهای بازیابی و کتابخانه ا‌ی بر نتیجه جستجو را 61 درصد پاسخ‌دهندگان «زیاد» و «خیلی زیاد» اعلام نموده‌اند و تنها 14 درصد گفته‌اند که تأثیری ندارد (نمودار شماره 11).

 

 

 

 

 

 

                    نمودار 11        میزان تأثیر نا آشنایی کاربر با نرم‌افزارهای بازیابی در بازیابی اطلاعات

در مورد تأثیر پیچیدگی نرم‌افزار در میزان بازیابی اطلاعات، در حدود 51 درصد از پاسخ‌دهندگان اعلام کرده‌اند که تاثیر «زیاد»ی در بازیابی دارد (‌نمودار شماره 12).

 

 

 

 

 

 

 

                           نمودار 12   میزان تأثیر پیچیدگی نرم‌افزار در میزان بازیابی اطلاعات

سؤال شماره 5 پژوهش: موافقت دانشجویان با ایجاد پایگاه تخصصی متن کامل مقالات فارسی حقوق و علوم سیاسی چقدر است؟
 در نهایت از جامعه مورد پژوهش خواسته شد که میزان موافقت خود را با ایجاد پایگاه متن کامل مقالات اعلام دارند. نتایج به‌دست‌آمده نشان‌دهنده موافقت «زیاد» آن‌ها با ایجاد پایگاه متن کامل مقالات در کتابخانه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز است (جدول شماره 9).

جدول 9      میزان موافقت دانشجویان با ایجاد پایگاه تخصصی متن کامل مقالات فارسی حقوق و علوم سیاسی

نمودار شماره 13 نشان می‌دهد که 33 درصد از جامعه پژوهش «خیلی زیاد»، 29 درصد «زیاد» و 24 درصد «به طور متوسط» موافق ایجاد چنین پایگاهی هستند و 13 درصد از دانشجویان نظر خود را در رابطه با ایجاد چنین پایگاهی با انتخاب گزینه‌های «کم» و «خیلی کم» اعلام نموده‌اند (نمودار شماره 13).

 

 

 

 

 

 

نمودار 13       میزان موافقت دانشجویان با ایجاد پایگاه متن کامل مقالات فارسی

4. بحث و نتیجه‌گیری
در این بخش پاسخ پرسش‌های پژوهش با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل 9 گروه کلی پرسش مورد بررسی قرار می‌گیرد.
در پاسخ به پرسش اول پژوهش، دانشجویان در مجموع اعلام کرده‌اند که میزان استفاده آن‌ها از مجموعه نشریات کتابخانه کم است. همچنین بیش از 64 درصد از پاسخ‌دهندگان اعلام کرده‌اند که اهمیت نشریات در تحقیقات آن‌ها «زیاد» و «خیلی زیاد» می‌باشد و تنها 7 درصد اعلام کرده‌اند که نشریات در تحقیقات آن‌ها، جایگاهی کم‌اهمیت دارند. با این حال نیاز به پژوهشی می‌باشد که با توجه به اهمیت بالای نشریات در تحقیقات دانشجویان، دلیل عدم استفاده دانشجویان از مجموعه نشریات کتابخانه، مورد بررسی قرار گیرد و عوامل آن مشخص گردد.
 دانشجویان از مجموعه نشریات دانشکده حقوق رضایت ندارند. تنها 5/5 درصد از پاسخ‌دهندگان رضایت «خیلی زیاد»، 1/14 درصد رضایتی در حد «زیاد» و بقیه در حد «متوسط» یا کم‌تر از آن از مجموعه رضایت داشتند که این می‌تواند بر میزان استفاده کاربران اثر مستقیم بگذارد.
رضایتمندی از مجموعه به میزان سودمندی آن بستگی دارد. در ارتباط با پرسش دوم پژوهش، میزان رضایت پاسخگویان از مجموعه نشریات فارسی در حد «متوسط» و «ضعیف» ارزیابی شده است. تنها 25 درصد دانشجویان اعلام کرده‌اند که میزان سودمندی مجموعه «خوب» و «خیلی خوب» می‌باشد. این ارزیابی نمی‌تواند برای یک مجموعه دانشگاهی معیار خوبی قلمداد شود و باید به دنبال دلیل عدم سودمندی و در نتایجه عدم رضایتمندی از مجموعه بود. تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که عوامل زیر ممکن است در این نارضایتی دخالت داشته باشند:
_ مدت زمانی که برای یافتن یک مدرک در مجموعه صرف می‌شود،
_ وقت‌گیربودن جستجوی مقالات فارسی چاپی، 
_ فقدان ابزارهای بازیابی اطلاعات (نبود فهرست عناوین مقالات، نبود نمایه موضوعی مقالات، و ...)، و
_ نبود کتابدار باتجربه و کارآزموده.

ابزارهای دستیابی به مقالات چاپی موجود در نشریات شامل چکیده‌نامه‌ها، نمایه نامه ها، فهرست‌ها و راهنماها همگی می‌توانند کاربر را در دستیابی به مقالات کمک نمایند. حضور فیزیکی کتابدار در بخش نشریات و راهنمایی استفاده‌کنندگان نیز یکی دیگر از عوامل اثرگذار در میزان استفاده از نشریات است. 56 درصد از پاسخ‌دهندگان میزان تأثیر حضور کتابدار در بخش نشریات برای دستیابی به اطلاعات مورد نیاز در نشریات را «زیاد» و «خیلی زیاد» ارزیابی کرده‌اند. از این رو با توجه به نارضایتی کاربران از بخش نشریات کتابخانه فوق، ضروری است که در این بخش از کتابخانه کتابداری ماهر و علاقه‌مند به کار گمارده شود.
فهرست عناوین مجلات، وجود نمایه موضوعی، چیدمان الفبایی نشریات در قفسه‌ها و وجود راهنمایی که آدرس مقالات را در اختیار کاربران قرار دهد، ازدیدگاه پاسخ‌دهندگان «مهم» ارزیابی شده است و کتابخانه باید به این امور اهمیت بیش‌تری دهد.
اهمیت روزآمدی مقالات از دیدگاه 76 درصد پاسخ‌دهندگان «خیلی زیاد» و «زیاد» ارزیابی شده. در واقع می‌توان یکی دیگر از دلایل نارضایتمندی از مجموعه را روزآمد نبودن مجموعه قلمداد کرد. با توجه به تحول ایجادشده به وسیله فناوری‌های اطلاع‌رسانی در حوزه بازیابی اطلاعات، می‌توان در بخش نشریات نیز از این فناوری‌ها در جهت افزایش کیفیت مجموعه و خدمات کتابخانه استفاده کرد.
بیش از 70 درصد پاسخ‌دهندگان با دیجیتالی‌شدن مقالات اعلام موافقت کردند. این گروه از پاسخ‌دهندگان اعلام نموده‌اند که مقدار زمانی که برای دستیابی به مقالات صرف می‌کنند و تازگی مطالب و دسترسی بموقع به مقالات برای آن‌‌ها مهم است. فناوری‌‌های اطلاع‌رسانی در این زمینه نیز خیلی مهم و کارآمد هستند.
بیش از 63 درصد از پاسخ‌دهندگان اعلام نموده‌اند که «خیلی زیاد» به سودمندی الکترونیکی شدن مقالات اعتقاد دارند. پس رایانه می‌تواند در دستیابی سریع به مقالات خیلی مهم باشد و بیش از 84 درصد پاسخگویان این موضوع را تایید کرده‌اند.
فناوری‌های اطلاع‌رسانی از جنبه‌‌های مختلفی در دستیابی به اطلاعات اهمیت دارند. رایانه به علت توانایی در بازیابی منابع بیش‌تر، ارائه حجم زیاد اطلاعات در یک زمان، امکان جستجو از طریق گزینه های مختلف و جستجوی ترکیبی واژه‌‌ها، بسیار مهم است. این فناوری‌ها امکان دسترسی به متن کامل منبع را در هر مکان و زمان به کاربر می‌دهند و همچنین امکان استفاده همزمان چند کاربر را فراهم می‌آورند؛ در نتیجه منبع مورد نیاز در اختیار و انحصار یک نفر قرار نمی‌گیرد.
دانشجویان عواملی را به عنوان عوامل اثرگذار در عدم دستیابی به اطلاعات مقالات الکترونیکی اعلام نموده‌اند که کتابداران باید در رفع این موانع تلاش نمایند. این عوامل عبارت‌اند از: نا آشنایی با نرم‌افزار‌های بازیابی، پیچیدگی فرایند جستجو، و بی‌اعتمادی به منابع جستجوشده. کتابداران با آموزش سواد اطلاعاتی و با استفاده از روش‌های مختلف می‌توانند کاربران را در بازیابی منابع اطلاعاتی یاریگر باشند.
همانگونه که اشاره شد، هدف اصلی این مقاله بررسی میزان اهمیت ایجاد پایگاه متن کامل مقالات فارسی از دیدگاه دانشجویان دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز می‌باشد. بیش از 61 درصد پاسخ‌دهندگان موافقت خود را با ایجاد پایگاه متن کامل مقالات در حد «زیاد» و «خیلی زیاد» اعلام نموده‌اند. در پرسش دیگری نظر پاسخگویان درباره میزان رغبت آن‌‌ها به استفاده از مقالات چاپی در برابر مقالات الکترونیکی خواسته شد. تنها 13 درصد از آن‌‌ها اعلام کرده‌اند که به این امر «بسیار علاقه‌مند» هستند. بنابراین، کتابخانه با ایجاد چنین پایگاهی علاوه بر رفع نیاز‌های درصد زیادی از جامعه استفاده‌کننده خود، باید تلاش نماید تا با ترویج و توسعه خدمات الکترونیکی کتابخانه و عینی‌کردن سودمندی این خدمات و با استفاده از روش‌های مختلف، بقیه افراد را نیز به استفاده از پایگاه ایجادشده ترغیب نماید. با تحلیل آمار‌های به‌دست‌آمده، ضرورت ایجاد چنین پایگاهی را 82 درصد پاسخ‌دهندگان «خیلی مهم» ارزیابی کرده‌اند. حال بر مسئولاین کتابخانه این دانشکده است که با استفاده از تمامی قابلیت‌های  فناوری‌های اطلاع‌رسانی در جهت ایجاد چنین پایگاهی که از طرف کاربران «بسیار ضروری» تشخیص داده شده، تلاش نمایند.
 عدم‌استفاده کاربر از کتابخانه می‌شود. در این زمینه آموزش کاربران نسبت به نحوه استفاده از نرم‌افزار‌های کتابخانه ای بسیار مفید واقع خواهد شد.
لازم به یادآوری است که صرف ایجاد چنین پایگاهی با هزینه بسیار زیاد مفید واقع نخواهد شد مگر آن که باعث تسهیل در بازیابی منابع اطلاعاتی شود.

5. منابع
 

1. اسحاق‌زاده، بی‌بی سیده، و محمدرضا قانع. 1381. پایگاه‌‌های اطلاعاتی. در دایره‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، سرویراستار عباس حری، ج 1: 564-560. تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

2. اصنافی، امیررضا. 1384. طراحی درگاهی برای مجلات الکترونیکی رایگان ویژه دانشگاه شهید چمران اهواز، بر اساس نظرات دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه در مورد این مجلات. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز.

3. جمشیدی‌پور، الهام. 1380. بررسی مشکلات دانشجویان دوره‌‌های تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌های شهید چمران اهواز و علوم پزشکی اهواز در دسترسی و تهیه مقالات علمی خارجی. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز.

4.  داورپناه، محمدرضا. 1381. جستجوی اطلاعات علمی و پژوهشی در منابع چاپی و الکترونیکی. تهران: دبیزش.

5. کتابخانه منطقه‌ای علوم و تکنولوژی شیراز. 1385. پایگاه‌های اطلاعاتی فارسی. کتابخانه منطقه‌ای علوم و تکنولوژی شیراز. www.srlst.com (دسترسی در 10/7/85)

پی‌نوشت‌ها

[1]. EBSCO.
[2] Elsevier.
[3] Emerald.
[4] Science Direct.
[5] LEXIS-NEXIS.
[6] www.srlst.com

 

بهبود پورتال پورتال پرتال پرتال سازمانی پورتال سازمانی پورتال شرکتی سامانه سازمانی سامانه شرکتی پرتال شرکتی وب سایت شرکتی وب سایت سازمانی مدیریت آسان مدیریت محتوا مدیریت محتوا بدون دانش فنی پنل ویژه همکاران نظرسنجی آنلاین فیش حقوقی آپلود فیش حقوقی مدیریت بیمه مدیریت خدمات بیمه خدمات بیمه بیمه تکمیلی آموزش پیشنهادات انتقادات مدیریت جلسات فرم ساز مدیریت منو مدیریت محتوا مدیریت سئو پنل مدیریتی چند کاربره ریسپانسیو گرافیک ریسپانسیو