بهبود پورتال

بررسی میزان دسترسی و اعتماد گندمکاران استان همدان به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات برای مدیریت و کنترل آفت سن گندم

1) دکتر حشمت‌الله سعدی

چکیده: در این تحقیق میزان دسترسی و اعتماد کشاورزان به انواع مختلف فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات در مبارزه با آفات (مورد نمونه: سن گندم) مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه کشاورزانی است که در استان همدان به کشت گندم اشتغال داشته‌اند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که کشاورزان استان همدان به منابع اطلاع‌رسانی نوین (رایانه، روزنامه‌ها و مجلات الکترونیکی، بروشورهای کشاورزی، و...) دسترسی محدودی دارند، اما نهادهای سازمانی و منابع سنتی (مراکز ترویج و خدمات کشاورزی، تلویزیون، همسایگان و آشنایان، فروشندگان سموم و بذور کشاورزی، و...) به میزان زیادی در دسترس کشاورزان هستند. بر اساس یافته‌های تحقیق، میزان اعتماد کشاورزان به مرکز تحقیقات کشاورزی، سازمان جهادکشاورزی استان، مرکز خدمات کشاورزی، و مروج کشاورزی منطقه، در حد بسیار زیادی است. اعتماد به دیگر ابزارهای اطلاع‌رسانی در حد متوسط و ضعیفی است. در شرایط موجود برای ارائه‌ی اطلاعات تخصصی در خصوص آفات و بیماری‌های گندم بخصوص سن گندم، مراکز ترویج و خدمات کشاورزی و مروجین کشاورزی (که دسترسی و اعتماد کشاورزان به آن‌ها در حد مطلوبی است)، مناسب‌ترین گزینه‌ها هستند. همبستگی بین متغیرهای مستقل و وابسته نشان می‌دهد که بین سطح زیر کشت گندم، میزان تولید گندم، و میزان دسترسی و اعتماد کشاورزان به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات رابطه معنادار وجود دارد. همچنین بین سنّ کشاورزان و دسترسی و اعتماد آن‌ها به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات رابطه معنا‌دار اما منفی وجود دارد. مقایسه میانگین‌ها نشان می‌دهد که میزان دسترسی و اعتماد کشاورزان به فناوری ‌اطلاعات و ارتباطات با توجه به میزان تحصیلات، جایگاه اجتماعی، و شرکت کشاورزان در دوره‌های آموزشی، با هم تفاوت معنادار دارد.

کلیدواژه‌ها: فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، استان همدان. روستاییان، آفت سن گندم (Eurygaster integriceps Put.)‌،

1. مقدمه

گندم در طول رشد خود مورد حمله آفات زیادی قرار می‌گیرد. حداقل 15 گونه از حشرات زیان‌آور را می‌توان نام برد که به عنوان آفات درجه اول و دوم، زیان اقتصادی قابل توجهی به این محصول وارد می‌کنند (رضابیگی و رجبی 1383). در این میان سن‌ گندم[3] از آفات دیگر خطرناک‌تر است. این آفت هم به صورت کمّی (خسارت به برگ، خشک‌کردن جوانه مرکزی، سفیدکردن و خشک‌کردن سنبله‌ها یا قسمتی از آن‌ها توسط سن مادر) و هم به صورت کیفی (سن‌زدگی دانه‌ها توسط پوره‌ها و سن‌های نسل جدید) به گندم خسارت وارد می‌کند (رجبی 1379).
ⁱدر حال حاضر سن گندم در ایران یک آفت همگانی تلقی می‌شود و عملیات مدیریت و مبارزه با آن بر عهده کشاورزان است (رضابیگی 1379). در این روش کشاورزان جایگاه ویژه‌ای در کنترل آفت دارند، به گونه‌ای که اساساً بدون همکاری آنان، کنترل و مدیریت سن ناممکن است (سعدی 1376ب). در صورت آگاهی زارعین به فیزیولوژی سن، نحوه خسارت سن گندم، زمان و نحوه حمله آفت، زمان مبارزه، روش‌های مبارزه، و.... مبارزه با آفت به نحو مؤثر و در زمان محدودتر انجام خواهد پذیرفت؛ بدین گونه هم خسارت به حداقل خواهد رسید و هم پایداری فرایند توسعه کشاورزی به خطر نخواهد افتاد. اقدام بموقع و مؤثر گندمکار در مدیریت سن، بستگی تام به اطلاعاتی دارد که در دسترس وی قرار می‌گیرد. با مطالعه میزان دسترسی و اعتماد کشاورزان به اشکال مختلف فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌توان اطلاعات مورد نیاز را به سرعت در اختیار کشاورز قرار داد تا در مدیریت آفت از آن‌ها استفاده کند.
فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات مجموعه ابزارها، ماشین‌ها، دانش فنی، روش‌ها و مهارت‌های استفاده از آن‌ها در تولید، داد و ستد، پردازش، انباشت، بازیافت، جابه‌جایی، انتقال و مصرف اطلاعات است که از ساده‌ترین تا پیچیده‌ترین مراحل اطلاعاتی را دربرمی‌گیرد (طیب 1379). در بیانی دیگر، فناوری اطلاعات و ارتباطات شامل مجموعه گوناگونی از ابزارهای فناوری و منابع برای ایجاد، نشر، ذخیره و مدیریت داده‌ها و اطلاعات است (نوری 1382). فناوری اطلاعات را به روش‌های مختلف تقسیم‌بندی می‌کنند. تقسیم فناوری به روش‌های سنتی (گفتگوی دوطرفه، رهبران محلی، و...) و پیشرفته (اینترنت، چند رسانه‌ای و...)؛ و نیز دوسویه (تلفن، پست الکترونیکی) و یک‌سویه (فیلم، ویدیو، رسانه‌های جمعی، و...) از زمره تقسیم‌بندی‌های متداول است (فاضل نیا و کیانی 1382). در یک تقسیم‌بندی دیگر (که در این پژوهش به آن استناد شده) فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات را به پنج دسته‌ـ فناوری‌های مبتنی بر رسانه‌های دیداری‌ـ شنیداری، رسانه‌های الکترونیکی، رسانه‌های نوشتاری، شیوه‌های چهره به چهره (دیدار با مروج و رهبر محلی، و...)، مؤسسات سازمانی و نهادی تقسیم‌بندی می‌نمایند.

2. مروری بر جایگاه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات در مدیریت آفات
رشد و توسعه دانش کشاورزی از یک طرف، و نیاز جامعه روستایی به اطلاعات بهنگام برای همسو شدن با جریان توسعه از طرف دیگر، ضرورت توجه به نظام اطلاع‌رسانی روستایی را بیش از پیش محسوس نموده است. روستاییان بخش اعظم نیازهای اطلاعاتی خود را در زمینه مدیریت آفات، از کانال‌های غیررسمی و سنتی به دست می‌آورند. این کانال‌ها در کنار مزایایی که دارند، دارای معایب بسیاری هستند که از آن جمله می‌توان به گردش کند اطلاعات، غیرعلمی‌بودن اطلاعات، عدم ارتباط اطلاعات با نظام اطلاعات ملی و بین‌المللی، و نیز در مواردی آمیخته بودن اطلاعات با خرافه اشاره نمود.
در حال حاضر در کنار روش‌های سنتی اطلاع‌رسانی، فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات پیشرفته جای خود را در اطلاع‌رسانی در حوزه‌های مختلف بویژه کشاورزی باز کرده است. سرعت بالا در انتقال اطلاعات، ارزانی بهای اطلاعات برای مخاطب، و امکان استفاده آسان از این رسانه‌ها مهم‌ترین دلیل کاربرد و استفاده روز افزون از آن‌ها است. در نواحی روستایی کشور سنگال برای ارائه اطلاعات فنی و تخصصی در مورد آفات به کشاورزان، از تلفن همراه و اینترنت استفاده می‌شود. در این کشور برای بازاریابی محصولات و حتی چانه‌زنی بر سر قیمت نیز از تلفن همراه استفاده می‌شود (Annerose 2003).

بهره‌گیری از خدمات اینترنت در جوامع مختلف روستایی، به سرعت در حال گسترش است. از جمله راهکارهایی که در همایش «احیای ترویج کشاورزی از طریق فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات» مطرح گردید، ایجاد شبکه جهانی روستایی[4] است. این طرح بر ایجاد مراکز ارتباطی در روستاها تأکید دارد که در این مراکز، تسهیلات اینترنتی و اطلاعاتی توسط عوامل ترویج کشاورزی برای روستاییان مهیا می‌گردد. این طرح همچنین شامل مجلات الکترونیکی خاص کشاورزان است که در آن‌ها مسائل گوناگون (از جمله اطلاعات مربوط به حمله آفات) مطرح می‌شود. ^[ii]
«اکوجا»[5] (2003) در تحقیق خود در کشور نیجریه منابع کسب اطلاعات در مورد جنبه‌های مختلف کشاورزی را توسط کشاورزان به ترتیب اولویت رادیو و تلویزیون، نشریات ترویجی، روزنامه، روز مزرعه و نمایشگاه‌های کشاورزی، آموزش عملی، و خدمات مشورتی ترویج ذکر کرده است. در خصوص فناوری اطلاعات مورد استفاده کشاورزان شمال کالیفرنیا پژوهشی توسط «جنکینز»[6] و همکاران (2003) شده است. بر اساس این پژوهش، خبرنامه مهم‌ترین کانال جمع آوری اطلاعات در خصوص مسائل مهم کشاورزی است. 60 درصد کشاورزان از خبرنامه، و حدود 45 درصد از مقالات مجلات و بولتن‌ها استفاده می‌نمایند. دوستان، ملاقات با مروج و رهبران محلی در مزرعه، روزنامه، و... در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در بین رسانه‌ها استفاده از کنفرانس‌های علمی، رایانه، و... اولویت‌های آخر را دارند و تعداد معدودی از کشاورزان از آن‌ها استفاده می‌کنند.
تحقیق «اسکالادا»[7] و همکارانش (1999) نشان می‌دهد که درصد کثیری از نخبگان روستایی کشور ویتنام برای دستیابی به اطلاعات در خصوص مدیریت آفات از نشریات تک‌برگی، پوستر، و رادیو استفاده کرده‌اند و استفاده از این رسانه‌ها موفقیت‌آمیز بوده است.
^]بر اساس مطالعه‌ای که در مرکز توسعه ملی کشور اوگاندا انجام شده، مهم‌ترین منبع اطلاع‌رسانی در خصوص موضوعات کشاورزی در این کشور، مراکز خدمات ترویج محلی و ایستگاه‌های تحقیقات کشاورزی ملی هستند (Turrall et al. 2002). با اینکه عمر این شبکه در اوگاندا 15 سال است، اما در سال‌های اخیر در نواحی مختلف، گسترش چشمگیری یافته. مجموعه اطلاعاتی که به صورت چاپی و... در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد با اینترنت نیز قابل بازیابی است. تلفن- فاکس و ارتباط رودررو از دیگر کانال‌ها و روش‌های اطلاع‌رسانی در بخش کشاورزی در این کشور است. در کشور نیجریه مطالعات «آروکویو»[8] (2003) نشان داد که هر چند هنوز هم ویدیو، رادیو و تلویزیون منابع اصلی کسب اطلاعات توسط کشاورزان نیجریه محسوب می‌شوند، ولی در صورت ایجاد زیرساخت‌ها می‌توان از دیگر ابزارهای پیشرفته استفاده کرد. رسانه‌های چاپی نیز در این کشور در اطلاع‌رسانی کشاورزی جایگاه ویژه‌ای دارند و متخصصان مرکز ملی مشاوره کشاورزی، هر سه ماه یک بار نشریات 8 صفحه‌ای را در تیراژ بالا چاپ می‌کنند و در دسترس کشاورزان قرار می‌دهند. در کنار این نشریات، خلاصه گزارش تحقیقات، و مجلات علمی و ترویجی با صفحات زیاد نیز چاپ می‌شوند و در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرند. چندین نوع بروشور نیز همواره در دسترس کارشناسان قرار دارند که به صورت تخصصی به کشاورزان ارائه می‌گردند.
به هر ترتیب فناوری اطلاعات و ارتباطات در آگاه‌سازی کشاورزان در مورد کنترل و روش‌های مبارزه با آفات، جایگاه ویژه‌ای پیدا نموده و روز به روز دامنه آن گسترده‌تر می‌شود. شایسته است با مطالعه دقیق نقش و کارکرد این فناوری‌ها در کشور با توجه به وضعیت موجود، امکان استفاده از روش‌های مختلف برای کشاورزان فراهم گردد.

3. اهداف تحقیق
   1. بررسی نقش فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات در نشر و انتقال اطلاعات به مناطق روستایی،
   2. ارزیابی میزان دسترسی گندمکاران به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات برای مدیریت و کنترل سن گندم‌،
   3. ارزیابی میزان اعتماد گندمکاران به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات برای مدیریت و کنترل سن گندم،  
   4. شناسایی منابع کسب اطلاعات و میزان اعتماد کشاورزان به آن‌ها در دیگر کشورها

4. مواد و روش‌ها
تحقیق حاضر از نوع پیمایشی است و با انتخاب و مطالعه نمونه‌های منتخب از جامعه| فراوانی و توزیع متغیرها و روابط بین آن‌ها مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در تحقیق پیمایشی عمومی‌ترین روش برای جمع‌آوری اطلاعات، پرسشنامه است (کرلینجر 1989). با توجه به این که در این پژوهش امکان دستکاری متغیرها وجود نداشته است و محقق فقط روابط موجود را بررسی می‌نماید، بنابراین تحقیق حاضر از نوع توصیفی غیرآزمایشی و از دسته همبستگی همخوانی است (سرمد، بازرگان، و حجازی 1376، 145).
جامعه آماری تحقیق عبارت است از کلیه کشاورزانی که در استان همدان به کشت گندم اشتغال دارند. از مجموع این افراد تعداد 203 نفر از طریق نمونه‌گیری طبقه‌ای تصادفی از پنج شهرستان اسد‌آباد، رزن، کبودرآهنگ، همدان و بهار در استان همدان برای مطالعه گزینش شده اند. حجم نمونه بر اساس واریانس میزان دسترسی و اعتماد جامعه به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات از طریق فرمول کوکران محاسبه شده است.
در تحلیل داده‌ها متناسب با سطح اندازه‌گیری متغیرها و در چارچوب اهداف پژوهش از روش‌های مختلف آماری استفاده شده. در بخش توصیف اطلاعات از آماره‌های توصیفی مثل فراوانی، درصد، میانه، مد، انحراف معیار، واریانس، میانگین و موارد دیگر بهره گرفته شد. همچنین به‌منظور مطالعه میزان ارتباط متغیرها با هم و نیز بررسی تفاوت گروه‌ها از آزمون‌های آماری «من ـ ویتنی» و «کروسکال والیس» استفاده شد.  
6 متغیر مستقل در این تحقیق عبارت‌اند از: سنّ، میزان تحصیلات، موقعیت اجتماعی(عضویت در تشکل‌ها)، مالکیت زمین، سطح زیر کشت گندم، میزان تولید گندم، شرکت در کلاس‌های آموزشی-ترویجی. همچنین دو متغیر وابسته عبارت‌اند از: دسترسی و اعتماد به کانال‌ها و منابع اطلاع‌رسانی (رسانه‌های دیداری‌ـ شنیداری، الکترونیکی، نوشتاری و چاپی، روش‌های چهره به چهره، رسانه‌های سنتی، منابع اطلاع‌رسانی سازمانی) به منظور انتقال اطلاعات مربوط به کنترل و مدیریت سن گندم.
در این پژوهش برای تعیین اعتبار پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده که میزان آن از 2/74 درصد تا 5/83 درصد متغیر است.

5. بحث و نتایج

الف. توصیف داده‌ها
بر اساس یافته‌های تحقیق، میانگین سنّ افراد مورد مطالعه 43/46 سال (با انحراف معیار 42/12) است. جوان‌ترین نمونه دارای 23 سال و مسن‌ترین آن‌ها دارای 82 سال بوده است. از مجموع پاسخگویان، بیش‌ترین فراوانی (6/24 درصد) مربوط به نمونه‌های بی‌سواد و کم‌ترین فراوانی (5/1 درصد) نیز مربوط به نمونه‌های دارای تحصیلات فوق دیپلم و بالاتر است. میانگین سطح اراضی آبی افراد مورد بررسی حدود 9/12 هکتار (با انحراف معیار 34/21) است. این در حالی است که حدود 2/23 درصد نمونه‌ها فاقد زمین دیم، و بقیه دارای یک تا 300 هکتار زمین دیم هستند. میانگین تعداد دام بزرگ و کوچک نمونه‌ها به ترتیب 2 و 52 راس (با انحراف معیار 25/3 و 3/58) است. همچنین به طور میانگین هر یک از نمونه‌ها 10 هکتار گندم به صورت آبی کشت نموده و 8/71 تن تولید گندم داشته‌اند که بخش اعظم آن را به سیلو تحویل داده‌اند.بر اساس اطلاعات
جمع‌آوری‌شده 5/94 درصد از کشاورزان مورد مطالعه، در سال مورد بررسی (1383) با مشکل آفت سن در مزارع گندم روبرو بوده اند، که 89 درصد آن‌ها برای مبارزه با این آفت، تنها از روش شیمیایی استفاده کرده‌اند. تجربه شخصی کشاورزان مهم‌ترین عامل در آگاهی از زمان سم‌پاشی و مدیریت آفت است. بعد از تجربه، مروّج نقش مهمی در آگاه‌سازی کشاورزان در خصوص مدیریت سن دارد.

میزان دسترسی گندمکاران به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات برای مدیریت سن گندم
همانگونه که جدول 1 نشان می دهد، مراکز خدمات کشاورزی (با میانگین رتبه‌ای 94/2 از 3) مهم‌ترین مرکز انباشت و انتقال اطلاعات هستند که کشاورزان به آن دسترسی دارند. 1/95 درصد از جامعه مورد مطالعه به صورت مستمر به این مراکز دسترسی دارند. تلویزیون دومین رسانه ارتباطی است که 1/94 درصد از کشاورزان مورد بررسی به صورت مستمر و 5/2 درصد به صورت محدود به آن دسترسی دارند.

جدول 1    توزیع فراوانی نمونه‌ها بر حسب میزان دسترسی به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات (203 n=)

بدون دسترسی = 0                   دسترسی محدود= 1                   دسترسی  مستمر = 2                    

میانگین دسترسی به این شکل از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات 92/2 از 3 می باشد که حاکی از دسترسی بسیار بالا است. همسایگان و آشنایان (با میانگین رتبه‌ای 91/2 از 3) به لحاظ دسترسی در اولویت سوم قرار دارند. فروشندگان سموم و بذور کشاورزی و مروّجین کشاورزی (با میانگین رتبه‌ای 75/2 و 73/2 از 3) نیز از این نظر در اولویت‌های بعدی قرار دارند. همانگونه که جدول 1 نشان می‌دهد، در استان همدان دسترسی کشاورزان گندمکار به رایانه وضعیت نامطلوبی دارد. بر اساس داده‌های موجود، 6/90 درصد کشاورزان به رایانه دسترسی ندارند، که حاکی از فقر روستاها به لحاظ دسترسی به منابع اطلاع‌رسانی نوین است. میانگین دسترسی به این فناوری 16/1 از 3 می باشد. همچنین 1/92 درصد از جامعه مورد بررسی به خانه ترویج دسترسی ندارند (این مراکز با هدف کمک به توسعه جامع روستایی توسط وزارت جهاد سازندگی سابق شکل گرفت، اما به دلایل متعدد موفقیت زیادی از تشکیل آن‌ها حاصل نشد (سعدی 1376الف)). روزنامه‌ها و مجلات الکترونیکی، بروشورهای کشاورزی، و مددکار ترویج از جمله رسانه‌ها و کانال‌های با دسترسی بسیار محدود در جامعه کشاورزان استان همدان می باشند. مروری سریع بر اطلاعات جدول 1 حاکی است که به منابع اطلاع‌رسانی نوین دسترسی محدودی وجود دارد، اما نهادهای سازمانی و منابع سنتی در دسترس کشاورزان قرار دارند. به این ترتیب به نظر می رسد در شرایط کنونی، چرخه اطلاعات در خصوص مسائل سن گندم عمدتاً سنتی است و برای جبران نواقص و کمبودهای تخصصی از نهادها و مؤسسات اداری تخصصی کمک دریافت می شود.

میزان اعتماد کشاورزان به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات برای مدیریت سن گندم
جدول 2 میزان اعتماد گندمکاران به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات را نشان می دهد. همانگونه که ملاحظه می شود مرکز تحقیقات کشاورزی، سازمان جهادکشاورزی استان، مرکز خدمات کشاورزی، و مروّج کشاورزی منطقه (به ترتیب با میانگین رتبه‌ای 46/4، /4، 37/4 و 20/4 از 5) در حد «خیلی زیاد» مورد اعتماد گندمکاران هستند. بر این اساس می‌توان انتظار داشت در صورت انتقال اطلاعات از این کانال‌ها، کشاورزان با مقاومت کم‌تری آن‌ها را بپذیرند و به کار گیرند. داشتن کارشناسان مطلع و آگاه در خصوص آفات و بیماری‌ها از مهم‌ترین دلایل اعتماد کشاورزان به این نهادها است. در مقابل، اعتماد کشاورزان به رایانه (اینترنت)، تلفن، و کتابخانه‌های روستایی در حد «متوسط» (با میانگین رتبه‌ای به ترتیب 90/2، 68/2 و 58/2 از 5) می‌باشد. به این ترتیب می‌توان پیش‌بینی کرد اطلاعاتی که از این کانال‌ها انتقال یابد احتمالاً با مقاومت بیش‌تری مورد پذیرش واقع شوند. البته همانگونه که جدول 3 نشان می‌دهد دسترسی به این فناوری‌ها در حد بسیار پایینی است و انتقال اطلاعات تخصصی از این کانال‌ها معمول نیست. اعتماد به دیگر منابع اطلاع‌رسانی مثل تلویزیون، رادیو، خانه‌های ترویج، مجلات کشاورزی در مدیریت آفت سن گندم در حد متوسطی است. با وجود گستردگی استفاده از این فناوری‌ها همانگونه که ملاحظه می شود، اعتماد به آن‌ها به هیچ وجه قابل قیاس با مؤسسات و نهادهای تخصصی نیست.

جدول2     توزیع فراوانی نمونه‌ها بر حسب میزان اعتماد به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات در خصوص آفات (203 n=)

میزان مطلوبیت فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات برای انتقال اطلاعات به روستاییان در خصوص سن گندم
همانگونه که جدول3 نشان می‌دهد، دسترسی کشاورزان به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات ضرورتاً به معنای اعتماد به مطالب ارائه‌شده نیست. کشاورزان به برخی از منابع اطلاع‌رسانی دسترسی بالا، اما به مطالب ارائه‌شده از طرف آن‌ها اعتماد کمی دارند. مثلاً دسترسی به تلویزیون در اولویت دوم قرار دارد، اما تکیه به مطالب تخصصی ارائه‌شده از این رسانه در خصوص بیماری‌ها و آفات گیاهی در اولویت نهم قرار دارد. عدم پخش برنامه‌های کشاورزی در زمان مناسب، مهم‌ترین دلیل ناکارآمدی این رسانه در مدیریت آفت در سن گندم است (سعدی 1374). عکس این قضیه نیز صادق است: بر اساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده، زارعین به برخی از منابع دسترسی محدود دارند، اما اعتماد آن‌ها به اطلاعات ارائه‌شده تخصصی در خصوص مدیریت آفات و بیماری‌ها بالا است. به عنوان مثال دسترسی به مراکز تحقیقات کشاورزی در اولویت دهم، اما اعتماد کشاورزان به آن‌ها در حد بسیار بالایی است. به نظر می‌رسد در شرایط موجود، برای ارائه اطلاعات تخصصی در خصوص آفات و بیماری‌های گندم (بخصوص سن گندم) باید از ابزارها و رسانه‌هایی استفاده کرد که دسترسی و اعتماد کشاورزان به آن‌ها در حد مطلوبی است.

جدول 3      مقایسه میزان دسترسی و اعتماد نمونه‌ها به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات

ب. تحلیل داده‌ها

تعیین همبستگی بین متغیرهای مستقل و
وابستهبه منظور بررسی روابط بین متغیرهای مستقل و وابسته در این تحقیق از محاسبه ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شده است (جدول 4). این همبستگی‌ها در موارد زیر معنادار هستند:  
1.بین سطح زیر کشت گندم، میزان تولید گندم و میزان دسترسی و اعتماد کشاورزان به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات رابطه معنا‌دار وجود دارد. با توجه به این که در منطقه مورد بررسی کشت غالب گندم است، سطح زیر کشت گندم و میزان تولید را می توان شاخصی از وضعیت اقتصادی گندمکار دانست. به این ترتیب کشاورزان دارای وضع اقتصادی مطلوب‌تر، دسترسی بیش‌تری به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات دارند. استفاده از رسانه‌های گروهی و ابزارهای اطلاع‌رسانی، نهادهای دولتی، و... از جمله ویژگی‌های روستاییانی است که وضعیت اقتصادی بهتری دارند. این نتیجه‌گیری از تحقیق، با بررسی‌های «راجرز» و «شومیکر» (بی تا، فصل پنجم) مطابقت دارد.

2. بین سنّ کشاورزان و دسترسی و اعتماد آن‌ها به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات رابطه معنا‌دار اما منفی وجود دارد. در مقابل، کشاورزان جوان (در مقایسه با بزرگسالان) دسترسی و اعتماد بیش‌تری به رسانه‌های پیشرفته دارند و با سهولت بیش‌تری می‌توانند اطلاعات مورد نیاز را به دست آورند و قدرت بیش‌تری در انتخاب اطلاعات دارند. ناگفته پیدا است که غالب بزرگسالان روستایی مهارت استفاده از فناوری‌های پیشرفته را ندارند.

جدول 4. نتایج حاصل از بررسی روابط بین متغیرهای مستقل و وابسته

3. بین میزان تولید گندم و اعتماد کشاورزان به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات (رسانه‌های دیداری و شنیداری، رسانه‌های الکترونیکی و منابع و کانال‌های نوشتاری و سازمان‌ها) رابطه معنادار وجود دارد. به این ترتیب نه‌تنها کشاورزان با دسترسی بالا، به فناوری‌های اطلاعاتی گرایش بیش‌تری دارند، بلکه استفاده از فناوری‌های نوین بیش از دیگران بین آن‌ها معمول است.

4. بین سنّ کشاورزان و اعتماد آن‌ها به رسانه‌های دیداری ـ شنیداری، رسانه‌های الکترونیکی، و منابع و کانال‌های نوشتاری رابطه معنا‌دار اما منفی وجود دارد. با افزایش سنّ، گرایش به منابع اطلاع‌رسانی سنتی بیش‌تر و از اعتماد به رسانه‌های نوین کاسته می شود.

ج. مقایسه میانگین‌ها
میانگین میزان دسترسی و اعتماد کشاورزان به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات با توجه به سطح تحصیلات، میزان مشارکت در کلاس‌های آموزشی، و موقعیت اجتماعی کشاورز با هم تفاوت دارد(جدول 5). کشاورزانی که دارای تحصیلات بالا هستند، دسترسی بیش‌تری به منابع اطلاعاتی دارند. اساساً نخبگان جامعه بیش از دیگران به منابع اطلاع‌رسانی گرایش و علاقه نشان می‌دهند، ضمن این‌که مشارکت‌پذیری با دسترسی به رسانه‌ها ارتباط مستقیم دارد.

جدول 5.      نتایج حاصل از مقایسه میانگین‌ها